* آبیاری
وجود آب در تمام زندگی نبات ، از جوانه زنی تا تولید محصول نقش بسزایی دارد . با شناخت خواص بتانیکی گیاه ، می توان با برنامه ریزی در مراحل زندگی نبات ، مقدار آب مورد نیاز آن را با توجه به خواص گیاه شناسی برآورده کرده و در اختیار گیاه قرار داد . توجه به این که در نواحی با کمتر از 700 میلی متر نزول باران در سال یا نامتعادلی ریزش سالیانه و فصل خشک سال و یا خشکسالی احتمالی ، رطوبت موردنیاز درخت باید توسط آبیاری جبران گردد . این مساله در کشور ما که در ناحیه خشک و نیمه خشک واقع شده ، باید مدنظر قرار گیرد و با اصول صحیح آبیاری از هدر رفتن آب ، جلوگیری به عمل آورد . برای نیل به این هدف و به دست آوردن نتیجه بهینه باید با روش های مختلف و مدرن آبیاری آشنا بوده ، تا با توجه به منطقه ( از نظر آب و هوا ، نوع و جنس خاک ، سن و نوع نبات ) بتوان سیستم آبیاری مناسب را برای درخت فراهم ساخت .
طرق مختلف آبیاری :
1. روش کرتی یا غرقابی :
از آسانترین و ارزانترین نوع آبیاری در نواحی پرآب و باران بشمار می آید . بدیهی است در نواحی خشک به صرفه نبوده و روشی نامطلوب است . در هنگام رشد اولیه درختان ، که در میان آن ها کشت گیاعان یکساله ( گندم و جو ) و یا نباتات علوفه ای چندساله (یونجه ) آبیاری کرتی چندان مشکل ساز نیست ، اما در صورتی که درختان رشدشان کامل شده باشد ، اتخاذ چنین روش آبیاری ، بجز رشد علف های هرز ، گسترش آفات و امراض و هدر رفتن آب ، پیامد مطلوب دیگری به همراه ندارد . برای صرفه جویی در این حالت نهری را در کنار درخت ایجاد کرده تا آب توسط ریشه های فعال درخت ،جذب و در اعمال حیاتی گیاه بکار گرفته شود .
2. آبیاری طشتکی :
در این حالت با ایجاد سطوح گود شده در اطراف درختان ، آب را وارد این کرت ها می نمایند ، بدیهی است که آب نباید با تنه درختان تماس یابد ، زیرا سبب اشاعه بیماری های قارچی می شود و نیز در اثر نرم شدن پوسته درخت محل مناسبی برای تخمگذاری حشرات می شود .
3. آبیاری به روش نشتی :
در این شیوه در دو طرف ردیف کاری درختان ، شیارهایی به عمق 15-10 سانتی متر و عرض 25-20 سانتی متر ایجاد می نمایند در اثر فشار کم جریان ملایم آب در این شیارها ، نشت تدریجی آن را در کنار درختان در پی دارد بدیهی است که کارایی این روش ازطریقه آبیاری نسبت به روش کرتی بالاتر است . برای انجام این آبیاری باید زمین صاف ، و برای به جریان انداختن آب در درون شیارها از سیفون های مخصوص بهره گرفته شود . در این طریقه با افزایش سن درخت ، تعداد شیارها را زیاد کرده به طوری که در حداکثر رشد ، سطح باغ از شیارهای موازی پوشبده می شود .
4. آبیاری به روش بارانی :
در این روش از فواره های چرخانی که به لوله های آلومینیومی خاص متصلند ، استفاده می شود . بازده مصرفی در این روش آبیاری از سایر روش ها ( کرتی ، نشتی و طشتکی ) بالاتر است و حدود 80% بوده که از محاسن این روش می توان عدم نیاز به تسطیح کامل زمین ، بکار بردن کودهای شیمیایی و سموم کشاورزی همراه با آبیاری و در موارد خاص مبارزه با سرما را نام برد . مهمترین عیب این روش بالا بودن قیمت لوله ها ، پمپاژ و وسایل مورد لزوم می باشد . در مناطق بادخیز از این روش کمتر استفاده می شود چرا که گرده افشانی گل ها را با مشکل مواجه می سازد .
5. آبیاری قطره ای :
در این روش ، آب توسط پمپ های خاصی از لوله های پلاستیکی نسبتا باریک و قابل انعطاف که در طول ردیف روی سطح خاک قرار داده می شود ، جریان می یابد و از طریق چکاننده های خاصی که در طول لوله قرار دارند به صورت قطراتی بیرون آمده و خاک اطراف درخت را مرطوب نگه می دارند . تعداد چکاننده های دریپر برای نهال های جوان یک عدد است . با بزرگ شدن نبات ، تعداد آن ها به 4-3 عدد خواهد رسید . بازده این روش 95% بوده و احتیاج به تسطیح زمین ندارد ، اما تعبیه آن گران تمام می شود .
*کود دادن
تعریف :
مواد آلی یا معدنی که به زمین داده می شود تا شرایط خاک را برای رشد نهال بهتر سازد و مواد غذایی بتواند بوسیله ریشه ها از زمین جذب شده و به درون گیاه راه یابد . زمین ، این مواد را سنتز نمی کند و هر سال یا چند سال یکبار به زمین داده می شود .
دسته بندی کودها
-کود های معدنی یا شیمیایی
- کودهای آلی یا طبیعی
طرق دادن کودهای شیمیایی :
1. روش کود دادن به اطراف درخت ، موازی با انتهای تاج درخت
در این روش ، موازی با انتهای تاج درخت یک شیار به فاصله 2-1.5 متر به مرکزیت درخت به عمق 60-40 سانتی متر و به عرض 50 سانتی متر حفر و سهم هر درخت را در آن می ریزند . در این روش اثر کود سریع است اما ضایعات ریشه نبات ، در اثر کندن حفره یا شیار زیاد است .
2. روش کود دادن به اطراف درخت بصورت کندن چاله
در این روش ، با توجه به کوچکی یا بزرگی تنه درخت در فاصله 150-50 سانتی متر درخت گودال هایی به عمق 60-40 سانتی متر و طول و عرض دهانه چاله ها 60-30 سانتی متر حفر کرده که مخلوط کود شیمیایی و حیوانی را در درون چاله ها می ریزند . در این روش هزینه تمام شده کم خواهد بود و ریشه ها کمتر آسیب می بینند ، اما در عوض جذب مواد غذایی کمتر خواهد بود .
3. روش کود دادن با ماشین کودپاش
این روش در ازدیاد و مرغوبیت میوه ها ، از سایر روش ها بیشتر مطرح می باشد .
این روش به دو طریقه زیر انجام می گیرد :
الف – مصرف کودهای فسفره و پتاسه بعد از غرس نهال
پس از محاسبه نیاز کودی دوساله نبات ، آن را در فاصله 100-75 سانتی متر از تنه و به عمق 40 سانتی متر در خاک وارد می نمایند ، که هر دو سال یک بار این عمل را انجام می دهند . پس از 16 سال در خط وسط کوددهی ، دو ردیف بهم می رسند . در صورت اختلاط اولیه کود یا اختلاف با خاک گودال ( قبل از کشت ) ، کوددهی از سال پنجم شروع می شود .
ب – روش کوددهی بصورت طرح 8 ساله
این شیوه زمانی کاربرد دارد که عمر اقتصادی درختان از 12 سال بیشتر باشد که در این طرح ، استفاده از ماشین آلات کوددهی از نظر اقتصادی برای باغداران به صرفه است .
برنامه کوددهی درختان می تواند چنین باشد :
- در سال اول ، مصرف دوساله کود فسفره و پتاسه به عمق 40 سانتی متر به صورت یک درمیان ، در جهت شرقی و غربی .
- سال سوم ، مصرف دوساله کودهای فوق به عمق 40 سانتی متر به صورت یک ساله ، به طور یک درمیان که کود داده نشده در جهت شرقی و غربی .
- در سال پنجم ، مجددا کود دوساله در جهت شمالی و جنوبی بصورت یک درمیان در ردیف ها .
- در سال هشتم نیز مصرف دوساله کود بصورت یک درمیان که کود داده نشده در جهت شمالی و جنوبی .
4. روش محلول پاشی
کودهای شیمیایی قابل حل در آب که بتوانند از طریق برگ و اندام های هوایی ، جذب شده و مورد استفاده قرار گیرند (اوره ) و میکروالمنت ها ( آهن ، مس و بر ) مفیدند و کاربرد بسیار دارند .
5. روش مصرف کود با آبیاری
در این شیوه کود را توأم با آب آبیاری به نبات می رسانند مثل آبیاری قطره ای و آبیاری بارانی .
6. روش تزریق کود شیمیایی در خاک
از معمول ترین کودهای شیمیایی قابل تزریق ، آمونیاک است که به صورت گاز بوده و با دستگاه در عمق مناسب خاک قرار می گیرد . باید توجه داشت که نهال کاشته شده در اوایل رشد نیاز به کود شیمیایی ( اوره ) بیشتر و کود دامی کمتر دارد ، اما سال به سال با رشد و نمو آن از نیاز کودی رشدزا کاسته شده و نیاز آن به کودهای پتاسه و فسفره و کود دامی بیشتر می شود .
کودهای آلی
کودهای آلی به دو دسته تقیسم می شوند :
الف – کود حیوانی
کود حیوانی پوسیده ، علاوه بر بهتر کردن خواص فیزیکی خاک ، قدرت نگهداری آب را در خاک افزایش داده که مقدار مصرف آن 40-10 تن در هکتار است . در نواحی خشک پس از پهن کردن ، آن را بوسیله شخم زدن با خاک مخلوط می نمایند اما در نواحی پرباران آن را به عهده کرم های خاکی و باران می گذارند . باید توجه داشت که کود دامی کاملا پوسیده باشد .
ب – گود گیاهی ( کود سبز )
با کشت گیاهان یک ساله ( خانواده پروانه سانان ) که ازت را در خاک تثبیت می نمایند و با زیر خاک کردن آن ها پس از فصل رشد ، خواص فیزیکی خاک را بهبود بخشیده و با آزاد کردن ازت تثبیتی ، حاصلخیزی خاک را بالا می برند .
*شخم پای درختان
در سال های اول کاشت نهال در زمین اصلی به منظور کشت سبزی یا کود سبز زمین باغ میوه را شخم می زنند که فوایدی از قبیل تهویه خاک ، جذب آب و مواد غذایی ، از بین رفتن علف های هرز و تقویت میکرواورگانیسم های خاک و انهدام تخم حشرات و عوامل بیماری زا با کنترل آن ها و بهبود ساختمان فیزیکی خاک را داراست .
*از بین بردن علف های هرز
گیاهان و علف های هرز مابین فواصل درختان به علت جذب مواد غذایی ، از یک طرف به عنوان رقیبی برای درختان باغ میوه به حساب می آیند و از طرف دیگر به دلیل انتشارآفات و امراض ، باید هرچه سریعتر نسبت به انهدام آن ها با استفاده از روش های زراعی ، شیمیایی و غیره اقدام کرد .
*هرس
تعریف
بریدن یا قطع قسمت هایی از اندام نبات طبق اصول و ترتیب معین . در اثر این عمل ، ضمن ایجاد فرم و آرایش مطلوب در درختان میوه ، می توان نسبت به ایجاد تعادل بین قسمت های رویشی و زایشی گیاه اقدام کرد . تا رشد بهتر نبات تضمین شده و مقدار محصول بیشتر و مرغوب تر شود .
فوائد هرس :
- ایجاد فرم متناسب
- ایجاد تعادل بین اندام های رویشی و زایشی
- افزایش کمی و کیفی محصول
- ایجاد تعادل بین ریشه و قسمت های هوایی درخت
- افزایش استحکام درخت و جوان کردن آن
- سهولت عملیات داشت و برداشت
- جلوگیری از ریزش میوه
- جلوگیری از تناوب باردهی
- جلوگیری از زخمی شدن شاخه ها و میوه ها
موارد کلی در هرس درختان
- هرس طوری انجام شود که نور به تمام اعضای درخت برسد .
- قسمت های فوقانی از قسمت های تحتانی بهتر تغذیه شود .
- از نظر رشد بین اعضای رویشی و زایشی ، رقابت برقرار شود .
- قسمت های مختلف یک شاخه باهم همبستگی داشته باشند .
- جوانه هایی که بیشتر شیره خام دریافت می نمایند ، به مولد شاخه ، و جوانه هایی که شیره پرورده دریافت می نمایند ، به جوانه گل تبدیل می شوند .
انواع هرس
هرس را می توان از چند نظر تقسیم بندی کرد :
الف – هرس از نقطه نظر شدت عمل
- هرس ضعیف : در این نوع هرس در صورت لزوم اندام ها بصورت جزیی حذف می شوند .
- هرس متوسط : اندام های گیاه در حد متوسط حذف می شوند .
- هرس شدید : شدت هرس زیاد است و بیشتر شاخه ها حذف می شوند . که در این صورت به علت کم شدن جوانه ها و افزایش شیره نباتی ، قدرت رویشی گیاه زیادتر می شود .
ب – هرس از نظر زمان انجام
زمان هرس بسته به نوع درخت ، فرم هرس ، شرایط اقلیمی و هدف هرس متفاوت است و زمانی باید انجام گیرد که گیاه ، زخم حاصله را به آسانی ترمیم کند و صدمه کمتری ببیند .
جدول زیر نمایانگر زمان هرس برخی از درختان مثمر دانه دار است .
ماه ها درخت هرس خشک هرس سبز پنسمان
اردیبهشت درختان دانه دار (سیب،به،گلابی) *
خرداد سیب های فرم کوردون *
تیر سیب ، گلابی *
مرداد سیب های فرم کوردون *
آبان و آذر درختان دانه دار *
بهمن سیب ، گلابی *
1.هرس زمستانه (هرس خشک )
هرس زمستانه از هنگام ریزش برگ ها شروع و تا زمان متورم شدن جوانه ها که شکوفا نشده اند ادامه می یابد . در صورت مناسب بودن شرایط اقلیمی در تمام فصول پاییز و زمستان انجام می گیرد . باید توجه داشت که هرس شدید زمستانه ، باعث به تعویق افتادن باردهی نبات می شود . عمل هرس خشک در نواحی با زمستان سرد و خشن به دلیل عدم ترمیم زخم ، آسیب فراوانی خواهد دید . در هر صورت باید از چسب باغبانی برای پوشش زخم نبات بهره برد .
2. هرس تابستانه (هرس سبز )
هرس تابستانه در تنظیم میوه دهی موثر بوده و مکمل هرس زمستانه می باشد . هرس تابستانه به شرایط اقلیمی ، از جمله آب و هوا ، پایه ، پیوندک و خاک بستگی دارد و بیشتر به منظور تشکیل جوانه های میوه دهنده انجام می شود . به عبارتی هرس تابستانه در موقعیت آتی سال بعد فرم درخت موثر خواهد بود که زمان انجام آن از اوایل فصل رشد است اما تجربه ثابت کرده که در اواسط تابستان در کنترل رشد درخت موثر است ، چرا که درخت در این موقع از سال تمام انرژی ذخیره خود را جهت رشد رویشی بکار برده است . بنابراین زمان اجرای این هرس بر حسب هدف ، رعایت شرایط اقلیمی و سرعت رشد از اوایل اردیبهشت ماه تا اواسط تیر ماه است که زمان مناسب برای ذخیره سازی مواد هیدروکربنه خواهد بود .
هرس سبز می تواند حذف برگ ها نیز به حساب آید ( برگ هایی که روی میوه را پوشانده و مانع رسیدن نور به آن ها می شوند تعداد لازم برگ برای هر میوه 30-20 عدد است ) هرس شدید تابستانه تعداد شاخه ها را زیادتر کرده که در فرمانسیون و جانشینی شاخه های آسیب دیده نقش بسزایی دارند . نظر به این که در هرس تابستانه ، محل قطع شاخه ها، سریع التیام می پذیرد ، از اهمیت بیشتری نسبت به هرس زمستانه برخوردار است .
3 .پنسمان
عملی است که بوسیله آن قسمتی از شاخه های جوان و علفی ، برگ های انتهایی و جوانه موردنظر را به وسیله ، چاقوی پیوندزنی یا توسط انگشت حذف می نمایند . عمل پنسمان در روی شاخه های جوان که در حال تکامل بوده و حامل برگ های جوان می باشند اعمال می گردد . گاهی با پنسمان می توان در ماهیت جوانه ها تغییراتی پدید آورد ، جوانه چوبی را به دارد یا میخچه و دارد را به وسیله هرس زمستانه ، به جوانه گل تبدیل کرد .
ج – هرس از نظر هدف و منظور
اهداف کلی هرس درختکاری و احداث باغ و باغچه
1. هرس فرمانسیون یا هرس شکل دهی
برای درختان میوه از آغاز رویش تا سنین پیری ، اجرای عملیات هرس شکل دهی ، به صورت مختلف لازم و ضروری است که در این صورت ابتدا ، اسکلت بندی درخت و در مرحله بعدی ، ایجاد تعادل بین اندام ها مورد توجه است .
انتخاب فرم
انتخاب فرم هرس با توجه به خصوصیات پایه و پیوندک ، قدرت آن ها ، نوع واریته و حاصلخیزی صورت می گیرد . به دلیل تأیید فرم هرس در کیفیت باردهی ، لازم است سیستم یا روشی اتخاذ شود که بتواند تعادل واقعی را بین اندام های درونی و بیرونی حفظ کند ، بنابراین باید تمام عوامل حاصله را در این زمینه مورد توجه قرار داد . زیرا انتخاب هر فرمی می تواند در خصوصیات و نحوه گسترش اندام های زیرین (ریشه ) در داخل خاک کم و بیش مؤثر باشد ، مثلا در درختان پاکوتاه ، گسترش ریشه به صورت سطحی است . هدف از هرس بیشتر ، افزایش طول عمر باردهی اقتصادی است ، اما انتخاب فرم خوب و ایده ال در یک درخت ، رسیدن نور و هوای کافی به تمام اندام ها و نیز فرم زینتی آن ، در مرحله بعدی اهمیت قرار دارد .
انواع فرم هرس
هرس از نظر ارتفاع و شکل ظاهری تابع دو نوع است :
الف – هرس فرم از نظر ارتفاع
بر اساس سیستم های آمریکایی ، انگلیسی و فرانسوی فرم هرس از نظر ارتفاع به سه دسته تقسیم می شود :
فرم پابلند : با توجه به معتدل بودن هوا در منطقه ، فرم پابلند را بلندتر از 120 سانتی متر در نظر می گیرند .
فرم پاکوتاه : اولین محل انشعابات شاخه ، در حدود80-50 سانتی متر بالاتر از سطح زمین و مخصوص نواحی سرد است .
فرم متوسط : این فرم بر حسب تنوع رویشی ، نوع واریته ، فرق دارد اولین انشعابات از 120-85 سانتی متر متغیر است .
ب – فرم هرس از نظر شکل ظاهری تاج
فرم گرد یا کروی
عملیات هرس و پرورش در روی درختانی که دارای فرم گرد یا کروی هستند ، آسان بوده و دارای فرم های مختلفی است . این نوع فرم هرس را در روی درختان پاکوتاه ، پابلند و نیمه پابلند می توان اجرا کرد . اگر در این فرم شاخه وسط حذف شود ، فرم توخالی و اگر شاخه وسط حذف نشود ، فرم آن توپر است . فرم جامی دارای انواع مختلفی از جمله ، جامی پابلند ، جامی پاکوتاه و جامی آمریکایی است .
در سال اول ،با توجه به ارتفاع تنه موردنظر ، 5-3 جوانه روی پایه یک ساله باقی گذاشته و سربرداری می نمایند و در سال دوم ، به هنگام هرس 4-3 شاخه اصلی را روی تنه ، انتخاب و به اندازه یک سوم طول شاخه ، (50-30 سانتی متر ) سربرداری می نمایند . در سال سوم و چهارم ،درخت فرم مناسب خود را یافته و هرس تنها به منظور حذف شاخه های نابجا و نامناسب انجام می گیرد .
فرم هرمی
این فرم ، به دو دسته ساده و چهلچراغی شکل تقسیم شده که در نوع ساده ، شاخه ها با تنه ، زاویه 45 درجه را تشکیل می دهند و شاخه های جوان نسبت به یکدیگر به صورت متناوب قرار می گیرند . در تیپ چهلچراغی محور اصلی همچنان باقی است ولی شاخه ها به صورت چهلچراغی و به فاصله 40 سانتی متر از یکدیگر قرار می گیرند . در فرم هرمی ارتفاع درخت به 5-4 متر رسیده و عرض تاج آن 3.4-2.6 متر گسترش می یابد . این فرم هرس زمانی قابل اجراست که شدت و میزان نور در منطقه در حد مطلوب و قابل قبولی باشد .
فرم پهن
این فرم دارای اشکال زیر می باشد :
- فرم ریسمانی یا کوردون ( افقی ، مایل و ساده دوطرفه )
- فرم لوزی
- فرم پالمت ( افقی ، پالمت و چهلچراغی )
- فرم پهن U شکل ( ساده و مضاعف )
- فرم پرچین (با یک بازو و دو بازو )
فرم پالمت یا بادبزنی
درختانی که به این شکل تربیت می شوند ، شاخه های آن ها روی سیم هدایت می گردد . انواع مختلف پالمت ، بیشتر برای درختان دانه دار و هسته دار بکار برده می شود . طول پایه در درختان دانه دار ، حدود 30 سانتی متر است . روی این قبیل پایه ها ، معمولا 3 جوانه باقی گذاشته و بقیه را با عمل سربرداری حذف می نمایند . بدیهی است که سه جوانه نگهداری شده ، در طول مدت فرم دهی ، اسکلت اصلی درخت را می سازند . در فرم پالمت بازوها کشیده و روی سیم هدایت می گردند و در پالمت مایل ، شاخه ها بطور مایل و تقریبا با زاویه 45 درجه نسبت به تنه روی سیم ، بسته و هدایت می شوند .
فرم پهن ( U شکل )
این فرم خود نوعی کوردون عمودی است ، که شاخه های تشکیل دهنده اسکلت درخت به صورت Uفرم داده می شوند . در این فرم ، ارتفاع درخت 4-2 متر بوده و دو بازوی تشکیل شده روی پایه ، اسکلت نهایی درخت را بوجود می آورند . پرورش درختان میوه با فرم U برای درختان سیب و گلابی مناسب است . نوع دیگر فرم ، شکل پهن Uدو شاخه مضاعف می باشد که از نظر عملیات فرم دهی شبیه فرم U ساده است ، با این تفاوت که روی هر بازو دو بازوی دیگر نیز به وجود می آورند که جمعا چهار بازو اسکلت اصلی را تشکیل می دهند .
2. هرس به منظور جوان کردن درختان
این نوع هرس برای درختان مسن که رشد کافی یافته و تعداد زیاد شاخه در آن به چشم می خورد و تا به حال بنا به دلایلی هرس نشده یا هرس درستی نشده اند ، انجام می گیرد . از هرس شدید روی این درختان باید جدا خودداری کرد ، چرا که موجب بروز اختلالاتی در تعادل گیاه شده که باید این کار بر اساس برنامه ریزی درست و در مدت چند سال انجام گیرد .
3. هرس به منظور پیوند روی پایه مسن و خشبی
درختانی که دارای پیوند نامرغوب بوده و یا اصلا پیوند نشده اند ، برای اصلاح و بهره برداری از این قبیل درختان می توان به طرق مختلف نسبت به هرس آن ها اقدام و با کوتاه شدن شاخه ها ، عمل پیوند را روی آن ها انجام داد ، که در برخی موارد زدن پیوند اسکنه ای و مشابه آن ضروری به نظر می رسد .
4. هرس به منظور ایجاد تعادل بین ریشه و شاخه
ازت در نباتات ، رشد شاخه و برگ را سبب می شود ( شیره خام ، حاوی مواد ازته که شاخ و برگ را تولید می کند و شیره پرورده تولید جوانه گل می کند )
برای رسیدن به هدف تولید جوانه های گل که به صورت جوانه برگی بوده اند ، اقدامات زیر ضروری به نظر می رسند :
الف – زخمی کردن شاخه
این کار برای تبدیل جوانه ، به جوانه چوب یا جوانه گل انجام می گیرد . اگر پایین جوانه را برش بزنند ، شیره پرورده بیشتر و مواد هیدروکربنه زیادتری جذب جوانه شده ، و جوانه به جوانه گل تبدیل می شود ، اما اگر بالای جوانه را برش بزنیم ، شیره خام بیشتری متوجه جوانه شده و جوانه تبدیل به جوانه چوب شده و نهایتا چوب یا برگ تولید می شود .
ب- خم کردن شاخه درخت
هرقدر شاخه عمودی باشد ، شیره خام بیشتری جذب شده و شاخه قوی تر می شود و هر اندازه شاخه افقی باشد ، شیره پرورده بیشتری جذب شده و شاخه تولید جوانه گل و میوه خواهد کرد که برای تبدیل جوانه به جوانه گل از آویزان کردن سنگ و یا استفاده از طناب به منظور خم کردن شاخه استفاده می نمایند .
ج- قطع کردن شاخه
این کار در دو زمان متفاوت انجام می گیرد ، اگر در فصل فعالیت نبات انجام گیرد ، موجب ضعیف شدن آن می شود چرا که :
اولا : مقداری از مواد غذایی ذخیره شده در این شاخه ها ، حذف می شود .
ثانیا : با قطع شاخه ها ، تعدادی از برگ ها ، که محل تهیه شیره پرورده می باشد حذف شده ، که در این صورت کمتر شدن ذخیره مواد هیدروکربنه را در پی خواهد داشت . اگر هرس در زمستان انجام گیرد ، با حذف تعدادی از شاخه ها ، بعد از بیداری نبات در بهار ، مواد ذخیره ، صرف تعداد محدودی از جوانه ها شده که رشد شدید شاخه ها را در پی دارد که این فرم ، تنها در شرایط ترسیم اسکلت درخت یا تکمیل فرم درخت مناسب است .
د – برداشتن پوست شاخه حامل میوه
این عمل بیشتر برای تقویت شاخه و درشت شدن میوه ای که روی آن قرار دارد انجام می گیرد . نحوه عمل عبارت است از بریدن نوار باریکی که به صورت حلقه از دور شاخه حامل میوه ( حدفاصل بین میوه و شاخه یا محل اتصال شاخه اصلی به شاخه فرعی ) انجام می گیرد . عرض نوار برداشت شده 5-1 میلیمتر و عمق زخم به اندازه پوست می باشد . در این حالت ، با قطع آوندهای آبکش و سالم بودن آوندهای چوبی پس از تبدیل شیره خام به شیره پرورده ، درشت شدن میوه را در پی خواهد داشت .
ه – کم کردن مقدار برگ درخت
حذف تعدادی از برگ ها ، کند شدن نسبی رشد درخت را در پی دارد نیز در اثر کم شدن برگ ها ، نور خورشید به اندازه کافی به درخت رسیده که در این صورت زودرسی محصول و رنگ مطلوب و شفاف تر را به دنبال دارد .
و – کم کردن مقدار ریشه
برای رسیدن به حد باردهی درخت در هر سال ، باید حجم شاخ و برگ و ریشه با هم متناسب باشد . اگر مقدار شاخ و برگ در اثر فراوانی ریشه نبات زیاد شود ، مقدار میوه کاهش می یابد . برای جلوگیری از این امر باید بین ریشه و تاج درخت ، نسبتی را رعایت کرد و اقدام به هرس ریشه نبات نمود .
5. هرس باردهی
هدف از این نوع هرس ، کاهش اندام های رویشی و تبدیل جوانه های چوب به جوانه گل است .
در اجرای هرس باردهی باید به موارد زیر توجه داشت :
1) حفظ و نگهداری اعضای بارور
2) مواظبت و تقویت اعضای میوه دهنده
3) تقویت اعضای خیلی ضعیف
4) تقلیل و تضعیف اعضای خیلی قوی می تواند به یکی از روش های زیر انجام گیرد :
- تقلیل شیره نباتی
- خم کردن شاخه
- هرس طویل
- منشعب کردن شاخه
- پنسمان برگ های جوان انتهایی در مراحل اولیه رشد و نمو نباتی
- پنسمان شاخه های جوان در دوره رشد نبات که حذف تعدادی از برگ ها را در پی دارد .
5) جانشینی اعضای ضعیف به جای اعضای خیلی قوی
6) حذف اعضای غیرضروری
در سال اول ، سه جوانه روی شاخه میوه دهنده باقی گذاشته و بقیه آن را حذف می نمایند . در سال دوم ، دو جوانه پایینی تبدیل به"دارد" و جوانه سوم تولید شاخه میوه دهنده جدیدی می نماید که روی آن یک جوانه را باقی گذاشته و بقیه را حذف می نمایند . در سال سوم دو دارد سال دوم ، تبدیل به جوانه گل شده و قسمت اعظم شاخه را از بالای آن حذف می نمایند .
فرم هدایت به شکل کلاسیک به دو فرم است :
الف – فرم مرکز باز (جامی )
سال اول : (قبل از کاشت نهال در زمین اصلی )
1) آرایش ریشه
2) انجام عمل پرالیناژ
3) تربیت دادن طول تنه
4) حذف جوانه های پایین تر از دوسوم انتهای طول تنه
ضمن انجام عملیات داشت معمولا سعی می شود که شاخه های اصلی ، روی تنه با زاویه 45 درجه تربیت گردند
سال دوم :
1) بررسی کل رشد شاخه های اصلی ، روی تنه تربیت داده شده
2) انتخاب سه شاخه اصلی با موقعیت های مناسب از نظر جهت های قرارگیری مناسب و حذف شاخه
های اضافی
3) در صورتی که رشد شاخه های اصلی در سال اول بیشتر از 50 سانتی متر باشد ، آن ها را سربرداری خواهیم کرد .
4) سعی در تداوم رشد شاخه های اصلی
5) کنترل رشد زوایای شاخه های اصلی و شاخه های درجه 2 و سعی در تربیت شاخه های درجه 2 به فاصله 50 سانتی متر روی شاخه درجه یک .
6) انجام مراقبت های ویژه داشت ، نظیر آبیاری ، کوددهی ، و سمپاشی در طول سال دوم .
سال سوم :
1) بررسی موفقیت کل شاخه های اصلی و شاخه های درجه 2 که روی شاخه های درجه یک تربیت شده اند .
2) انجام عملیات هرس در زمستان و تربیت دادن موقعیت هایی به صورت تداوم رشد شاخه های درجه یک در صورتی که بیشتر از 50 سانتی متر رشد کرده باشد سرشاخه ها را هرس خواهیم کرد . در بررسی موقعیت شاخه های درجه 2 و سربرداری آن ها در صورتی که رشد ، بیشتر از 50 سانتی متر باشد .
سال چهارم :
در جریان سال سوم ، تداوم رشد شاخه های درجه یک یا اصلی ، تداوم رشد شاخه های درجه 2 و تداوم رشد شاخه های درجه 3 موردنظر می باشد معمولا عملیات هرس فرم ، تا 4 سال کافی خواهد بود .
ب- فرم مرکز بسته ( هرمی )
سال اول :
1) انتقال نهال از خزانه به زمین اصلی ( پرالیناژ و عملیات کشت )
2) سربرداری از ارتفاع موردنظر ( طول تنه 120-80 سانتی متر )
3) برداشتن یا کورکردن جوانه های قرار گرفته در پایین تر از یک سوم تنه
4) اجازه رشد به بالاترین جوانه بصورت رشد عمودی و اجازه رشد به جوانه های پایین تر با زاویه 45 درجه
-برای اجرای رشد شاخه های انتهایی به صورت عمودی ، می توان موارد زیر را درنظر گرفت :
1) اجازه رشد به جوانه در خلاف جهت وزش بادهای غالب منطقه
2) می توان روی تنه اصلی ، قیمی بست و شاخه رشد کرده جوانه انتهایی را به آن متصل کرد .
3) پیش بینی یک تکه چوب اضافی روی تنه اصلی که خالی از جوانه شده است که اصطلاحا به آن قیم می گویند
4) اجرای عملیات داشت و مراقبت های ویژه در سال اول نظیر آبیاری ، کوددهی ، و مبارزه با علف های هرز باید به طور کامل صورت گیرد .
سال دوم :
1) بررسی موقعیت شاخه هایی که به صورت عمودی رشد کرده است و بقیه شاخه هایی که در قسمت پایین تر رشد یافته اند .
2) انجام عملیات هرس بصورت زیر :
نگهداری سه شاخه اصلی با موقعیت های رشدی مناسب و اجازه تداوم رشد عمودی به شاخه بالایی که به طور عمودی رشد می کند ، بقیه شاخه های اضافی را حذف می کنیم .ضروری است که در صورتی که رشد شاخه ها بیشتر از 50 سانتی متر باشد ، آن ها را سربرداری کرد .
3) حذف قیم ها و انگلت ، به منظور جلوگیری از حمله حشرات چوب خوار که جهت ایجاد رشد
عمودی نگهداری شده بودند .
4) دقت در رشد متناسب شاخه ای درجه اول و تداوم رشد شاخه عمودی ، سعی در تشکیل شاخه
های درجه دوم و ایجاد طبقه دوم
5) انجام مراقبت های ویژه ، سعی در تداوم رشد شاخه ها ، مبارزه با آفات و امراض ، عملیات آبیاری و کوددهی بنحو احسن صورت گیرد .
سال سوم :
در سال سوم سعی در تربیت درخت با افزایش یک طبقه به نام طبقه سوم .که برای انجام این کار بصورت زیر اقدام می شود .
شاخه هایی را که به صورت عمودی رشد کرده اند بالاتر از 50 سانتی متر در خلاف جهت سال قبل ، هرس می کنیم . روی این شاخه که به صورت عمودی رشد کرده ، اجازه تشکیل شاخه های درجه 2 را خواهیم داد . در طبقه دوم سعی در تشکیل شاخه های درجه 3 و تداوم رشد شاخه های درجه 2 خواهیم داشت .در طبقه 1 سعی در تداوم رشد شاخه های درجه 1 ،شاخه های درجه 2 و شاخه های درجه 3 خواهیم کرد . و در آخر اجازه رشد به شاخه های درجه 4 را می دهیم .
*پیوند
تعریف :
رویاندن جوانه یا قسمتی از شاخه یک رقم مطلوب روی پایه یا ریشه یک نبات دیگر که با آن تطابق و همسانی دارد . از پیوند ، برای ازدیاد غیرجنسی و تکثیر یک رقم مطلوب بدون اینکه تغییری در خواص آن پدید آید ، استفاده می نمایند . یعنی جوانه های رقم موردنظر "پیوندک" را روی نرک ها یا پایه هایی از رقم دیگر می رویانند و بدین ترتیب نهال ها یی را پدید می آورند که اندام های زیرزمینی از یک رقم و اندام های هوایی نبات از یک رقم دیگر باشد .
مزایای پیوند :
- استفاده از ریشه مقاوم در مقابل شرایط نامساعد خاک
- استفاده از ریشه مقاوم در مقابل امراض
- استفاده از پایه های پاکوتاه کننده قد نبات
- استفاده از پایه مقاوم برای جلوگیری از یخ بستن ریشه ها و تنه درخت
- تبدیل رقم قدیمی به رقم جدید
- جنبه تفننی و ذوقی پیوند
انواع پیوندهای رایج در درختکاری سیب
الف- پیوند شکمی
این پیوند در سال اول در خزانه اول یا دوم ، انجام می گیرد . در هنگامی که رشد رویشی نبات در حداکثر است ، آن را انجام می دهیم . از متداول ترین انواع پیوند پوستی است و عبارت است از جدا کردن یک جوانه با مقداری از پوست مجاور آن و قرار دادن جوانه در زیر پوست نهال پایه .
طرز انجام پیوند شکمی
ابتدا یک شاخه جوان که در بهار همان سال و دارای جوانه های مطلوب (سالم و رسیده ) می باشد ، انتخاب ( از جوانه های وسط) و به وسیله چاقوی پیوندزنی با مقداری پوست مجاور و چوب زیر جدا می کنیم ، سپس به وسیله زائده پشت چاقوی پیوندزنی به آرامی چوب را از جوانه جدا می کنیم . از فاصله 8-5 سانتی متری خاک به وسیله چاقوی پیوندزنی شکافی به شکل Tایجاد و جوانه را در آن قرار داده و با نخ پیوند آن را محکم می کنیم . از به کارگیری چسب که مانع التیام زخم می شود باید خودداری گردد .
ب – پیوند اسکنه ای
انجام عمل پیوند قبل از بیداری پایه و پیوندک انجام می گیرد . بیداری پایه زیاد مهم نیست اما پیوندک باید به حالت خواب و جوانه ها باز نشده باشند . در موارد متعددی که منظور اصلاح کل باغ باشد ، بهتر است در فصل رکود فعالیت های حیاتی گیاه ، قلمه های پیوندک در دستجات20-10عددی تهیه و آن ها را در داخل
خاک اره یا ماسه مرطوب در جعبه های چوبی ، می خوابانند . باید دمای محیط بین 5-0 درجه سانتیگراد باشد و قبل از بیداری پایه ها اقدا م به پیوندزنی کرد .
طرز انجام پیوند اسکنه
تنه ای که به عنوان پایه درنظر گرفته می شود ممکن است یک نهال یک تا چند ساله باشد . پس از قطع تنه موردنظر از ارتفاع مناسب با اسکنه یا چاقوی مناسبی شکاف عرضی به عمق 5-3 سانتی متر پدید می آوریم . اگر پایه و پیوندک هم سن بودند می توان به طور مناسب پیوندک را بر روی پایه مستقر ساخت . در صورتی که پیوندک و پایه هم سان نبودند ، می توان با تراشیدن موربی پیوندک و بزرگ کردن شکاف پایه به کمک اسکنه ، پیوندک را در پایه قرار داد . پس از محکم کردن پیوندک روی پایه و بستن آن ، شکاف حاصله را به وسیله چسب باغبانی برای جلوگیری از حمله آفات و امراض می پوشانیم . قطع تنه ، یک هفته قبل از انجام پیوند به تجمع شیره نباتی در محل و گرفتن سریعتر پیوند کمک می کند .
یخ آب زمستانی و مبارزه با سرما
در این روش که برای هدف های خاصی دنبال می شود ، بدین ترتیب اقدام می نمایند:
در مورد یخ آب زمستانی از یک طرف با غرقاب کردن زمین باغ ، سبب از بین رفتن جوندگان شده و از طرف دیگر در صورت مجهز بودن باغ به سیستم بارانی در شب های سرد زمستان که احتمال سرمازدگی درختان ، بسیار بالاست با آبیاری باغ ، عملا با منجمد شدن آب به دور قسمت های حساس درخت مثل جوانه ها مانع از بین رفتن این قسمت ها می شود . از سوی دیگر با سوزاندن شاخه های زاید و خشکیده و یا با نصب و روشن کردن پلارهای باغی در چند نقطه از باغ ، دمای آن را می توان بالا برد .
تنک کردن گل و میوه
این عمل ، برای جلوگیری از تناوب باردهی صورت می گیرد . در صورت بی توجهی به آن ، درخت در یک سال میوه فراوان و در سال بعد میوه کم و یا اصلا میوه ای تولید نخواهد کرد . علت آن است که جوانه های گل اغلب در تابستان سال قبل ، بر روی گیاه ایجاد می شوند . اگر تعداد جوانه های گل در یک سال زیاد باشد ، مواد غذایی کافی برای تولید جوانه های گل در سال بعد وجود نخواهد داشت ، پس تناوب باردهی پیش می آید . برای جلوگیری از این عمل ، با هرس گل و میوه ، می توان تولید جوانه ها را تعدیل کرد .
این عمل ممکن است به دو صورت زیر انجام گیرد :
1. تنک کردن با دست
2. تنک کردن با مواد شیمیایی
از جمله این مواد ، میتوان به "Dinitro" اشاره کرد که با پاشیدن آن بر روی گل ها سبب از بین رفتن گرده در تخمدان شده که نهایتا عدم تلقیح گل ها را در پی دارد . غلظت این مواد حدود25-50 P.P.M است . که غلظت بالاتر از آن موجب از بین رفتن حشرات مفید از جمله زنبور عسل خواهد شد . گروه دوم از این مواد باعث رشد سریع میوه تازه تشکیل شده ، باعث زیاد شدن گل و میوه در سال آینده می شود. از جمله این مواد عبارتند از :
- اسید میتیلک
- نفتالین استامید
یخبندان و نقش یخ زدگی
از مهمترین عوامل آسیب به درختان ، تنش یخ زدگی است که در اثر آن خسارت هایی به پوست و چوب وارد می شود ؛ از جمله این خسارت ها می توان به موارد زیر اشاره کرد :
- سیاه شدن چوب فعال تنه
- صدمه در محل طوقه و یقه
- شکاف برداشتن تنه درخت
- خسارت به سرشاخه ها و جوانه ها
*آفات مهم درخت سیب
الف – کرم سیب
از آفات مهم درختان به شمار می آید ، این آفت در مراحل اولیه رشد سبب ریزش میوه می شود نیز میوه هایی که در روی درخت باقی مانده اند ، در اثر وجود فضولات حشره ، قارچ ها و باکتری ها غیرقابل استفاده می گردند .
زیست شناسی
در آب و هوای کرج تا سه فصل که فصل سوم آن ناقص بوده و در شرایط آذربایجان یک نسل دارد ، کرم سیب زمستان را به صورت لارو کامل ، در پناهگاه هایی مثل زیر پوست درختان و یا زیر کلوخه ها رفته و پیله محکمی می سازند که از پاییز تا بهار سال بعد ، درون این پیله می ماند . اوایل بهار همزمان با شکوفه دادن درختان ، لارو تبدیل به شفیره می شود . و با پایان دوره گل دهی ، دوران شفیرگی نیز خاتمه می یابد .
زمان ظهور اولین پروانه ها ، مصادف با زمان ریختن اولین گلبرگ های درختان سیب است . پروانه ها با فعالیت شبانه روزی با تخمگذاری روی میوه ها و دم میوه ها عملا نسل آینده را به وجود می آورند . پس از یک تا سه هفته تفریخ شده که لاروها با ایجاد دالان در میوه به طرف دانه های میوه حرکت کرده و از آن ها نیز تغذیه می نمایند . میوه های کرمو ، پس از مدتی ریخته و لاروها پس از تغذیه ، با تنیدن پیله به دور خود ، وارد مرحله شفیرگی شده و پس از ده تا پانزده روز ، تفریخ می شوند که همچنان نسل بوجود آمده خسارت وارد می نمایند.
مبارزه
پاک کردن و از بین بردن پوست های شل و شکسته روی تنه درختان ، پناهگاه های زمستانی لاروها را از بین می برد . بستن نوارهای مقوایی یا گونی آغشته به موادی مثل پنتانفتون به دور تنه و نیز جمع آوری سیب های کرمو ، در تقلیل جمعیت آفت موثر است . موثرترین و مهم ترین روش مبارزه با کرم سیب مبارزه شیمیایی است ، به شرطی که تاریخ سمپاشی بر اساس زیست شناسی آفت صورت پذیرد . اولین نوبت سمپاشی معمولا دو هفته پس از ریختن گلبرگ هاست .
سموم فسفره ، مثل آزینفوس متیل (گوزایتون) و دیازینون با غلظت های زیر توصیه می شود :
-گوزایتون (پودر وتابل 20% ) به نسبت دو در هزار
- دیازینون (پودر وتابل 40% ) به نسبت دو در هزار
ب – لیسه سیب
لیسه سیب یکی دیگر از آفات مهم درختان سیب است . این آفت ، تخم های خود را به صورت کپه ای در زیر پولک هایی در سطح شاخه ها قرار می دهد .
زیست شناسی
این آفت زمستان را به صورت لاروهای جوان ( نئونات ) در زیر پولک ، روی شاخه ها سپری می کند . در اوایل بهار پس از سوراخ کردن پولک ، به سمت برگ ها حرکت کرده و از پارانشیم و سپس تمام برگ تغذیه می کند . لاروها پس از تغذیه کافی ، در اواسط تابستان به حداکثر رشد خود رسیده ، بعدا تبدیل به شفیره شده و پس از سه تا پنج هفته از پیله به صورت پروانه که حشره کامل است ، خارج می شود .
طرز خسارت
لاروها پس از تغذیه از برگ ، فضولات خود را در آن باقی گذاشته و تغذیه لاروها تا باقی گذاشتن رگبرگ ها ادامه خواهد یافت ، لاروها ضمن تغذیه با تنیدن تارهایی ، برگ ها را به هم چسبانده و حالت تار عنکبوتی در آن ها ایجاد می نمایند . در اثر تغذیه این آفت ، درخت ضعیف شده و میزان محصول به شدت کاهش می یابد .
مبارزه
استفاده از پارازیت های طبیعی مثل:Compoplex Ensator Grar میزان افت را تا 30% کنترل می نمایند. برای مبارزه شیمیایی لازم است اوایل فروردین ماه تا اواسط اردیبهشت برحسب شرایط آب و هوایی محل ، علیه این آفت اقدام نمود . معمولا بهترین زمان انجام عمل سمپاشی ، قبل از شکفته شدن گل های درخت سیب است زیرا در این موقع لاروهای جوان به تازگی از زیر پولک خارج شده و روی سرشاخه ها می خزند .
سموم مناسب مبارزه :
- گوزایتون : 20% به نسبت دو در هزار
- مالایتون : 57% به نسبت دو در هزار
- دیازینون : 60% به نسبت یک در هزار
ج- پروانه فری
میزبان اصلی آن درخت سیب بوده و به درختانی مثل گلابی ، به ، گردو نیز خسارت می رساند .
زیست شناسی
این آفت در ایران دو نسل دارد . زمستان گذرانی آن به صورت لاروهای سنین مختلف است . در اواسط بهار لاروهایی که رشدشان کامل شد ، به شفیره تبدیل می شوند که دو هفته بعد در اواخر بهار ، شب پره ها ظاهر می شوند . حشره کامل تخم های خود را به تعداد 900-500 عدد در دهانه سوراخ خروجی همان سال قرار داده و تخم ها پس از 13روز تفریخ شده و سیکل زندگی تکرار می شود .
طرز خسارت
تغذیه اصلی لاروها ، از چوب شاخه وتنه است که در هنگام تغذیه ، فضولات خود را به صورت گلوله های کوچک که به رنگ نارنجی هستند از سوراخ ورودی بیرون می ریزند . وجود این فضولات در پای درختان از راه های تشخیص این آفت است .
مبارزه
مهمترین دشمن طبیعی این آفت ، مورچه ها هستند که با جمع آوری و تغذیه از تخم های این آفت ، جمعیت آن را کاهش می دهند . همچنین با هرس و جمع آوری و سوزاندن شاخه های خشک و آلوده می توان از شدت خسارت بعدی کاست . نیز از راه های مکانیکی برای از بین بردن آن ها می توان به فرو بردن مفتول در داخل سوراخ و یا آغشته کردن پنبه به موادی مثل پارادی کلرودی بنزن ، یا موادی مانند سولفوردوکربن و فرو بردن آن در کانال های لاروی اشاره کرد .
بهترین موقع سمپاشی ، زمانی است که لاروهای سن اول به قسمت های جوان درخت یعنی رگبرگ ها ، دمبرگ ها و شاخه های نازک حمله می کنند . در این موقع ، چون عمق نفوذ لاروها کم است کاربرد سموم نفوذی موثر است .
از گوزایتون ( ام ) به مقدار یک در هزار ، 15 روز بعد از اولین خروج وآخرین خروج حشرات کامل و آخرین سمپاشی ، روز بعد از آخرین خروج حشرات کامل انجام می گیرد . باید در فاصله این دو مدت ، به فاصله 15 روز سمپاشی تکرار گردد .
د – سپردار واوی سیب
سپردار آفت درجه یک درختان سیب به شمار می رود
زیست شناسی
زمستان گذرانی این آفت به صورت تخم بوده و تخم ها به سرما حساسیت زیادی دارند . تفریخ تخم ها در بهار بسته به شرایط آب و هوایی متفاوت است . این آفت دارای دگردیسی ناقص است . دوره زندگی این آفت ، در ارومیه 70-60 روز و در نسل دوم تا خاتمه تخم ریزی 4-3 ماه طول می کشد .
فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد
تعداد صفحات این مقاله 59صفحه
پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید
دانلود مقاله داشــت در کشاورزی
