نوع فایل: word
قابل ویرایش 60 صفحه
چکیده:
مقاله حاضر بخش نخست مقاله ای بلند است که درباره «جامعه شیعه در مدینه» نگارش یافته و فصول اصلی آن عبارتند از: امیرنشین شیعی بنوالحسین، اشراف حسینی در مدینه جدید، حرب و شاخه های شیعی آن، نخاولـه و ریشه هـا و ویــژگـی های اجتماعی آنها. دو قسمت دیگر این مقاله در شماره های بعد به چاپ خواهد رسید و در انتها کتابنامه نیز خواهد آمد. إن شاء الله.
پژوهش و تحقیقات من در باره شیعیان مدینه، از دهه 1980 آغاز شد، اما به دلایلی، هر بار مجبور شدم تا کار پژوهش را برای مدتی طولانی قطع کنم. بعد از سال ها، شمار زیادی از همکاران دانشگاهی یا محققان (از پیش و تاکنون) و نیز برخی از دانشمندان مسلمان، کتابداران، کتابفروشان و دیگران مرا به صورت های مختلف در تهیه کتاب ها، نشریات و عکس ها یاری دادند، به طوری که اطلاعات کتابشناسانه فراهم آمده، مرا به منابع ناشناخته راهنمایی کرد و سبب حلّ مشکلات زباشناسانه و سایر مشکلاتی شد که من در هنگام تحقیق بر روی منابع ، با آنها روبرو بودم . این افراد زیادتـر از آنـنـد کـه در اینـجـا از ایشـان بـه نـام یـاد شـود. مـن از هـمـه آنـهـا سپـاسـگـزاری مـی کـنـم. هـمـچـنـیـن از Deutsche Forschungsgemeinschaft برای حمایت های فراوانش، صادقانه متشکرم; از جمله برای امکانی که در سال 1995 برایم فراهم کرد تا یک تابستان به عنوان فرصت مطالعاتی بگذرانم; دورانی که به تحقیق روی مذهب شیعه امامیه پرداختم و تحقیقاتم را منظم کردم.
مقدمه:
پژوهش حاضر کوششی است برای تشریح وضعیت جامعه شیعه مدینه و مناطق همجوار آن در جنوب شهر مدینه، البته بیشتر از قرن نوزدهم به این سو و با اشارتی به پیشینه تاریخی آن. این گزارش مبتنی است بر یک رشته منابع جور و اجور; اعم از منابع درجه اول و دوم، از آثار عربی قرون میانه تا نوشته های سیاحان اروپایی و آثار مخالفان فعلی دولت سعودی. همچنین از نوشته های تاریخیِ سالشمارانه از قدیم تاکنون و گزارش هایی که ایرانی ها و لبنانی های شیعه و دیگر زائران مدینه نگاشته اند. البته تصویر به دست آمده، از بسیاری جهات مبهم است، بویژه از آن روی که مؤلفِ نوشته حاضر نتوانسته (و شاید هرگز نتواند) یک پژوهش جدی انجام دهد.
در آغاز بیان چند ویژگی، درباره اهمیت عمومی مدینه در تاریخ شیعه و نیز در تفکر مذهبی آن، بسیار مناسب است و ما باید به خاطر داشته باشیم که مدینه در مقایسه با سایر شهرهای مقدس و مذهبی نزد شیعیان امامی،1 [و به طور کلی] به دلیل داشتن چند ویژگی، متفاوت است:
(نخست آن که:) تاریخ و اهمیت مذهبی این شهر، بستگی کامل به شهر مکه دارد، به این معنا که هر چند زیارت مدینه بخشی از اعمال حج نیست، اما زیارت آن، قبل یا بعد از اعمال حج، مورد اعتنای تمامی مسلمانان است، و در اصل برای شیعیان یک وظیفه مقدس به شمار می آید; 2 این در حالی است که برخی از شهرهای مقدس شیعه، مانند نجف و کربلا در اصل، در اطراف مرقد امامان(علیهم السلام) ساخته شده و نیز برخی از آن ها مانند مدینه، مدت ها پیش از آن که نزد شیعه، شهری مقدس باشد، وجود داشته اند.3 اگر ما اهمیت تقدّس مذهبی شهرها را از دید شیعه، بر اساس شمار امامانی که در آن مدفونند بسنجیم، باید نتیجه بگیریم که شهر مدینه بیشترین اهمیت و محبوبیت را در قیاس با شهرهایی مانند نجف و کربلا دارد; چرا که به عنوان مثال، در هر یک از آنها تنها یک امام دفن شده، اما مدینه (شهر محبوب همه مسلمانان، به دلیل مدفون شدن پیامبر در آن)، قبر چهار امام را در خود جای داده است. وآنها عبارتند از: «حسن بن علی»، «علی زین العابدین»، «محمد باقر» و «جعفر صادق»[(علیهم السلام)]. در آنجا همچنین قبر فاطمه دختر پیامبر(صلی الله علیه وآله) مادر دو امام; حسن و حسین و یکی از محبوبترین زنان قدسیه در اسلام قرار دارد. همین طور مرقد شمار دیگری از اعضای خاندان پیامبر (اهل البیت) در آنجا می باشد.4
فهرست مطالب:
مقدمه
جامعه شیعه در مدینه نخاوله (1)
امیرنشینِ شیعیِ بنی الحسین
جامعه شیعه در مدینه نخاوله (2)
قبیله حرب و طوایف شیعه آن
پی نوشت ها
منابع ومأخذ:
اعیان، (1986)، ج 1، ص 200
همان، ص 208
سفرنامه، صص 193 و 266
Tracels, vol. 2, 224
رفعت پاشا، مرآة الحرمین، ج2، ص91 ; Stratlotter: Von Kairo, 203. در باره احامده نکـ : همان، ص 354 ; Oooenheim. Die Beduinen, vol. 2, 377, 379 ; بلادی، معجم قبائل، ص 13 ; در باره خاندان ابن جزاء، همو، نسب حرب، ص 179
Fragner: Persische Memoirenliteratur, 22. 77. 111.
سفرنامه، صص 243، 250، 254، 257، 259، 265، 280
همان، صص 254، 279. درباره عملکرد سیاسی امین الدوله نکــ :
Fragner: Memoirenliteratur, 111
ابن زبیر، معجم، ج 2 : ص 904، نسب او را «عبدالغنی تاریخ، ص 428» آورده است.
الرحلة الحجازیه، ص 253
بغیة الراغبین، ج 2، ص 197 ; نیز نکـ : القبیسی، حیات، ص 106 ; بعد از این باز در باره شرف الدین سخن خواهیم گفت.
اعیان، ج 10، ص 364
برای مطالعه ادامه همین متن به صفحه 287 مراجعه کنید.
این مسأله به طور کوتاه در این منبع آمده است: Oppenheim: Die Beduinin, vol. 2, 435 ; و نیز شرف الدین، بغیة الرغبین، ج 2، ص 197 ; Tauber: The Arab Movements، در آن جا توجه داده شده است که شریف ناصر در جنگ حاضر بوده اما به پیش از آن اشاره نکرده است (106, 133 .234 , 237).
15- Swven Pillars, 165
Bidwell (ed.): The Arab Bulletin, vol. 2, 143
Seven Pillars, 280, 544, 671.
همان، صص 165، 237
War and Discovery, 436.
20- Reprinted in Bidwell (ed.): The Arab Bulletin, vol. 2, 56, 291.
21- Seven Pillars, 159.
22- Kedourie: The Surrender ; بدر، التاریخ الشامل، ج3، ص 83، 114، 118
23- Kedourie, ibid., 137 ; بدر، التاریخ الشامل، ص 148
24- بدر، همان، ص 153 ; Clayton: An Arabian Diary, 110 fn, 12, 111, 120; Rush: Records, vol. 4286; Badeeb: Saude-Iranian Relations, 80 ; وزارت امور خارجه، روابط، صص67 ـ 63
25- نخستین بار در نشریه سعودی ام القری، ج 2، ش 51 (18 دسامبر 1925 در مقاله ای (صص 2 ـ 1) چاپ شد با عنوان «کیف تمّ تسلیم المدینة المنورة، وثائق هامة للتاریخ». همین مقاله در المنار، ج26 (1925 ـ 1926) ص 676 چاپ شد. نیز در: رشید رضا، مقالات، ج 4، ص 176
26- امّ القری، (نکـ : پاورقیِ پیشین)، بدر، التاریخ الشامل، ج 3، ص 158 ; الریحانی، تاریخ نجد، ص381
27- Rudd: Abdullah, 171, 178, 184-191.
28- نجفی، مدینه شناسی، صص 297 ـ 293 ; حافظ، فصول، ص 167
29- حافظ، فصول، ص 168 (چاپ دوم، ص 182).
30- حافظ، همان، ص 231 (چاپ دوم، ص 244)
31- شیرازی،الاحتجاجات، ص27 ; مناظرات، ص53 ـ 51 ; درباره شیرازی نکـ : مشار، مؤلفین، ج3، ص971
32- در باره او نکـ : مشار، همان، ص 345
33- خاطرات، ص 75 ; حافظ، فصول، ص 40 ; بدر، التاریخ الشامل، ج 3، ص 222 ; تصویری از سید مصطفی نجار (عطار!) در نجفی مدینه شناسی، ص 102 آمده است.
34- مدینة الیوم، ص 311 ; در باره بلیهیشی نکـ : ابن سلام، موسوعة الادباء، ج 1، صص 100 ـ 97
35- حمزة الحسن، الشیعه، ج 1، ص 66 (در باره محمود عیسی المشهدی نکـ : ابن سلام، موسوعة الادباء، ج 3، ص 201 ; Winder: Al-Madina, 999.. برای اطلاعات بیشتر نکـ : بلیهیشی، المدینه، ص 308 ; عمران از وابستگان خاندان حَبّوبی هستند (همان، ص 280)، یکی از کهن ترین خاندان های نجف (امینی، المعجم، ج 1، ص392ـ387) ; محسن الأمین از شخصی با نام سید عمران الحبوبی یاد کرده که وی را به منزلش در مدینه دعوت کرده است. (اعیان، ج 10، ص 365).
36- .Snouck Hurgronje: Orintalism, 306
(در نامه ای که به تئودور نولدکه در 25 مارس 1923 نوشته است.)
37- الحسن، الشیعه، ج 1، ص 66
38- HamdanL: The Literature, 29-33 در باره واقعه حرّه، نکـ : منبع زیرین، ص 304. فتنه مشابه آن، در سال 1111 / 1699 ـ 1700 نکـ : بلادی، نسب، 155. بدر، التاریخ، ج 2، ص 376ـ 378
39- Hamdan، همان، صص 28 ـ 26
40- حُرَیدی، شؤون، صص97ـ95 ; برای شناخت زمینه های آن نکـ :
Oppenheim: Die Beduinen, vol. 2, 368
41- در باره این شخص پس از این سخن خواهیم گفت.
42- تحفة المحبین و الأصحاب، ص 172
43- تحفة المحبین، ص413 ـ 412
44- نکـ : مظفر. نیز نکـ : عواد، معجم، ج 3، ص 154 ; امینی، معجم رجال، ج 3، ص 1216 ; بر اساس آنچه که در ص1212 آمده، اصل خانواده وی حجازی بوده است (آل مسروح از حرب).
45- نکـ : مدخل: Ayan al-Shia در دائرة المعارف ایرانیکا. ج 3، (1989) ص 130 و منابعی که در آنجا آمده است. (شرح حال خودنوشت سید محسن امین در چاپ سال 1986 ; اعیان، ج 10، صص446ـ333 آمده است.
46- مظفر، تاریخ الشیعه، ص 116
47- به ویژه در: Wsvell: A Modern Pilgrim, 58-63 (در شرح حوادث سال 1908) و جزئیات بیشتر در: العیاشی، المدینه، صص 538، 572 ; برای شناخت زمینه آن، به ویژه در ارتباط با راه آهن حجاز نکـ : Philipp: Der bduinische Widerstand, توضیحات مفصل تر را ببینید: Buzpinar: The Hijaz و نیز Ochsenwald : Religion.
48- اعیان الشیعه، ج 10، ص 364
49- همان، ص 365
50- نقشه را بنگرید در: Burton, Personal, vol, 1, 392; نجفی، مدینه شناسی، ص 35، Bindapji, ]Map ofMedina[ , EI, vol, 5, 100. Maps
51- همان، ج 10، ص 365
52- برای اطلاعات بیشتر در باره «حِلْف» نکـ :
Juda: Aspekte, 2-8; Graf: Das Rechtswesen, 15f.
53- بدر، التاریخ، ج 3، ص 152 ; بلادی، نسب، ص 55، 166 ـ 168، 185 ; ویندر، المدینه، ص 998
54- نکـ : العرب (مجله)، ش 31، (1996)، صص 790 ـ 781 ; ش 32 (1997)، صص249 ـ 246. کتاب نسب بلادی و آثار دیگر این مؤلف، به طور آشکار، در دفاع از نقش تاریخی حرب، نوشته شده است.
55- بلیهیشی، مدینة الیوم، ص 312 ; نیز نکـ : بلادی، نسب، ص 197
56- بلیهیشی، همان، صص 321 ـ 312
57- همان، ص 321
58- معجم معالم الحجاز، ج 6، ص 185
59- معجم قبائل الحجاز، ص 408
60- نسب حرب، ص 55
61- The Shia. 4
62- المدینة المنوره فی رحلة العیاشی، در باره مؤلف و نوشته او «ماء الموائد» نکـ : امحزون، صص66 ـ 19، همین طور نکـ : EI, Vol, 1, 795.
63- نکـ : مدخل Djafar al-Sadik در EI, vol 2, 374 و مدخل Ismailiyya در EI, vol. 4, 198. در باره مشهد اسماعیل نکـ : Wafa, 920. در دوره سعودی، بنای مزبور مورد بی توجهی قرار گرفت و در سال 1975 از میان رفت. نکـ : نجفی، مدینه شناسی، ص 389. مغربی، المهدم، ص 10 ; سامرائی، السعود، ص 35
64- امحزون، ص 175
65- تحفة المحبین، ص 303
66- . EI, 5, 19 در باره مؤلف
پروژه بررسی جامعه شیعه در مدینه نخاوله. doc