فرش دستباف خراسان
خلاصه مقاله: فرش دستباف خراسان با دارا بودن یک پنجم سهم تولید فرش کشور،گرچه از تنوع چشمگیر نقش ،رنگ و بافت برخوردار است ولی در مجموع از همسانی خاصی بهر می گیرد.
هدف و مقصود نهایی از این مقاله، ارتقای هنر فرش خراسان با استفاده از یک روش ساده و مردمی در جهت بر طرف کردن بیماری جفتی بافی و چند چین یک پود در منطقه جنوب خراسان است که در زمانه ما دامنه شیوع آن اکثر منطقه را فرا گرفته است. تشریح این بیماری و راه علاج آن پس از ذکر پیشینه تاریخی و ویژگی های هنر فرش این سامان به عمل آمده است.براساس روش پیشنهادی استفاده از نظام «حلقه های کیفیت» جهت رشد بهره وری که در سال های اخیر اعجاب جوامع غرب را بر انگیخته است موجب تشویق تولید کنندگان خانگی می شود تا جهت شناسایی،تحلیل و بر طرف نمودن نواقص و اشتباهات خود و غنا بخشیدن به زندگی شغلی به دیدار یکدیگر بروند و تولیدات خود را وارسی،کنترل و به تبادل نظر بپردازند.اجرای این روش که نوعی دلجویی از همکاران و عیادت آن هاست در فرهنگ اسلامی نیز مورد توصیه قرار گرفته است و با امکانات منطقه سازگار است. با اجرای روش پیشنهادی بر طرف شدن آفت های موجود در بافت فرش خراسان مورد انتظار است.همتی بدرقه راه باید کرد.
پیشینه فرش در خراسان
بافت فرش پرزی و گره دار در خراسان به درستی معلوم معلوم نیست و در اغلب موارد ابهام توام است. در سال 1961 (م) قدیمی ترین تکه فرش پرزدار خراسانی که تا به حال شناخته شده است. در بین منسوجات دیگر از حفاری های شهر قومس خراسان(1) به دست آمد.(تصویر زیر )
بلافاصله بعد از زدودن گل و لای این قطعه بی قواره نگهداری و آزمایش آن در موزه مترو پولیتن نیویورک آغاز گردید و این تکه برای نمایش در کنفرانس بین المللی فرش شرقی آیکوک (ICOC) به موزه ( انسان شناسی لووی دانشگاه کالیفرنیا در برکلی) قرض داده شد.(2)به گزارش «هالی» نشریه تخصصی فرش،منسوجات شهر قومس خراسان که مربوط به دوره ساسانی است موجب بهت همه فرش شناسان شده است.(3)
از این منسوج پرزی خراسان که بگذریم به نوشته هایی که حاکی از رواج صنعت فرش در خراسان است بر می خوریم: محمد بن مقدسی یکی از بزرگترین جغرافی نویسان جهان اسلام است. او در کتاب احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم در قرن چهارم هـ. ق به رواج صنعت فرش در قهستان (قاینات) اشاره می نماید و فرش این ناحیه از خراسان را «سجاده ای» ذکر می کند.(4) در تاریخ بیهقی ابوالفضل بیهقی(385-470 هـ.ق ) شماره هدایایی را که «علی بن عیسی» از خراسان برای «هارون الرشید» فرستاده در کل به «دویست خانه قالی» شماره می کند.(5) مولف ناشناس کتاب حدود العالم (تالیف شده در 372 هـ.ق) وجود بافته هایی را در «بخارا»ی خراسان از جمله «بساط» نظیر آنچه در فارس،سیستان و طبرستان می بافند دیده است.(6)ناصر خسرو قبادیانی (394-481 هـ.ق) در سفرنامه خود هنگام عبور از شهر «فردوس» خراسان از «چهار صد دار بافندگی» روایت می کند(7)تابلوهای مینیاتوری(8) باقی مانده از زمان تیموریان (771-911 هـ.ق) در مرکز خراسان آن موقع یعنی شهر هرات اکثرا مزین به نقوش قالیچه های نفیس با طرح های هندسی،اسلیمی و لچک ترنج است که این خود مبین وجود بافت قالی در آن نواحی است گرچه دکتر دیاموند مولف کتاب راهنمای صنایع اسلامی (9) و سیسیل ادواردز مولف کتاب قالی ایران چنین اعتقادی ندارند.(10)(تصویر زیر)
در نیمه قرن هشتم هجری،درباره قالی خراسان روایتی از تیمور لنگ در دست است که بیشتر به افسانه شبیه است زیرا به نظر می رسد که در مورد قالی بافی اغراق کرده است او در هنگام محاصره شهر سبزوار در کتاب « منم تیمور جهانگشا» گفته است:«.. به من گفته بودند در سبزوار،سیصد هزار کارگر در کارخانه های قالی بافی به کار مشغول هستند و آنجا بزرگ ترین مرکز قالی بافی دنیا است من نمی توانستم باور کنم که سبزوار سیصد هزار کارگر قالی باف داشته باشد ولی می دانستم که در دنیا مکانی نیست که بیش از سبزوار در آن قالی ببافند»(11)
اگر این گفته تیمور حقیقت داشته باشد آمار قالی بافی در سبزوار شگفت انگیز است.ابن بطوطه جهانگرد مراکشی (703-779 هــق) هم در سفر به مشهد روی ضریح مطهر حضرت امام رضا علیه السلام فرش هایی دیده است که به گمان بافت مشهد یا یکی از شهرهای خراسان است(12)(تصویر زیر «فرش مشهد بافت شرکت سهامی فرش ایران،شعبه مشهد)
در دوره صفویه (907-1135 هـ.ق) که دوران شکوه و اعجاب هنر قالیبافی ایران است خراسان هم از این رونق بی نصیب نماند و نمونه هایی هم اکنون در موزه فرش آستان قدس رضوی به معرض نمایش گذاشته شده است.به گزارش آدام اولئاریوس جهانگرد خارجی که در دوره صفویان به ایران سفر کرده است بهترین قالی های ایران در هرات بافته شده است.(13)
سرانجام به ابتدای قرن حاضر می رسیم که به اعتباری نقطه اوج قالی بافی خراسان فرا می رسد.در این زمان است که استادکاران نظیر عمو اوغلی( تصویر زیر )،مخمل باف،خامنه ای،صابر و چند نفر دیگر کارگاه هایی در مشهد دایر می نماید و نفیس ترین قالی ها بافته می شود که در کل قالی بافی ایران کمتر سابقه داشته است. آثار این دوره از فرش های خراسان که هم اکنون در موزه فرش ایران،موزه ملی ملک(14) و موزه آستان قدس رضوی نگهداری می شود از مواریث والای فرهنگی و هنوری کشورمان است.
شامل 13 صفحه فایل word قابل ویرایش
دانلود تحقیق فرش دستباف خراسان
