مقدمه:
در طول چندین هزار سال انسان شکارچی و مصرف کننده گوشت میباشد. انسان Homoerectus در 400 هزار سال قبل شکار و استفاده از آتش را برای پختن گوشت آغاز کرد. بر اساس یافته هایی در تانزانیا استراتژی شکار انسانهای اولیه بر اساس شناخت رفتار حیوان مورد مطالعه قرار گرفته، و آقای Leakey به عنوان نمود در این استراتژی میگوید اگر شکارچی در محدوده حدود 15 متری خرگوش یا حیوان دیگری باشد باید مستقیما و بلافاصله به سوی شکار هجوم برد. در این شرایط حیوانات کوچک در ابتدا در جای خود میخکوب می‌شوند سپس در فاصله 2 تا 3 متری شکارچی باید به سرعت به سوی چپ یا راست بچرخد. چون رفتار طبیعی فرار، حرکت سریع به یک جهت خواهد بود، اگر شکار و شکارچی هر دو به سوی چپ حرکت کنند شکارچی در بالای سر شکار خواهد بود و می‌تواند آن را با دست خالی بگیرد و یا آن را با یک سنگ مورد هدف قرار دهد. اگر شکارچی حدس درستی نزده باشد باید توقف کند، تغییر مسیر دهد و به دنبال حیوان بدود تا شاید موفق به گرفتن شکار گردد. این اولین استفاده انسانهای اولیه از رفتارشناسی حیوانات بود. انسانهای Homosupianse به مشاهده و بررسی رفتارها و خصوصیات حیوانات روی آوردند. چون هم به استفاده خوراکی آنها نیاز داشتند و هم مجبور بودند با شناخت رفتارهای تهاجمی خود را از خطر صیادان دور نگه دارند. شکارچیان دوره Paleolithic حدود 35 هزار تا 10 هزار سال قبل احتمالاً از آتش به منظور راندن شکارها به سوی صخره‌ها یا مکان‌های بن بست استفاده می‌کردند. نقاشی های ماقبل تاریخ در فرانسه و اسپانیا جنبه‌های دیگری از ارتباط بین بشر و حیوانات خبر می‌دهد. این نقاشی‌ها، حیواناتی را که برای مسابقات و سرگرمی مورد استفاده انسان‌ها قرار می‌گرفتند و دوره‌های مختلف زندگی این حیوانات را به نمایش می‌گذارند و اولین گام‌های استفاده از حیوانات به منظور پرورش و اهلی کردن آنها را نشان می‌دهد. گونه‌های که اهلی شدند به منظور تولید گوشت، شیر، تخم‌مرغ و پشم مناسب بودند اما علاوه بر داشتن این صفات این گونه‌ها دارای ویژگی‌های رفتاری‌ای بودند که اهلی سازی آنها را امکانپذیر می‌نمود.
* پتانسیل کاهش پاسخ ضدصیادی نسبت به انسان
* تهاجم کم نسبت به انسان
* تولید مثل کافی
از صفات اصلی به منظور اهلی سازی حیوانات بودند.
به منظور استفاده از این صفات، به اهلی سازی حیوانات از دوره‌های قدیم تاکنون اهلی کنندگان حیوانات و پرورش دهندگان آنها باید قادر به شناسایی و ارزیابی رفتارهای حیوانات باشند.
با آغاز قرن بیستم و افزایش نیازهای بشر، استفاده از حیوانات اهلی به سرعت گسترش پیدا کرد و به شکل صنعتی درآمد. نگهداری و پرورش متراکم حیوانات بخصوص در سال‌های پس از 1970 سیستم‌های پیشرفته پرورش گاو و طیور مورد استفاده قرار گرفت و مرتباً تعداد دام نگهداری شده در فضای محدود افزوده گردید. این شرایط باعث افزایش انتقال بیماری‌ها و مشکلات پرورشی گردید و حیوانات مجبور به تطابق فیزیولوژیکی و تطابق رفتاری گردید. حیوانات می‌توانند با محدودیت‌های محیطی خود را تطبیق دهند و این تطابق در رفتارهای آنها قابل مشاهده است و دانش شناخت رفتارهای دام‌ها تحت شرایط سیستم‌های پرورشی متراکم به بهبود این سیستم‌های مدیریتی کمک میکند.
بسیاری از مشکلات امروزه دامپروری با روشهای تغذیه‌ای فیزیولوژیکی یا دامپزشکی قابل حل نیستند و نیاز به شناخت دقیق رفتارهای حیوان دارند. واژه اتولوژی به معنای مطالعه علمی رفتارهای حیوانات در شرایط طبیعی، اغلب برای مشاهده و توصیف جزئیات رفتاری به منظور شناخت نقش مکانیسم‌های زیستی بکار می‌رود. مطالعه علمی رفتارهای حیوانات در طی 30 سال اخیر گسترش فوق العاده‌ای داشته است. تکنیک‌های جدید در رفتارشناسی در فیزیولوژی، گستره وسیعی از علم رفتارشناسی، از جمله بررسی تحریک‌ها، کنترل حرکات، اثرات هورمونی، غرایز، رفتارهای حفظ جان، رفتارهای تولید مثلی و شناخت رفتارهای حیوانات اهلی برای افرادی که در دامپروری فعالیت می‌کنند یک ضرورت است.
رفتار و تولیدات حیوان:
کلیه افرادی که در صنعت دامپروری فعالیت می‌کنند مانند فروشندگان دام، مدیران واحدهای دامپروری، مسئولین جابه‌جایی دام‌ها و طراحان لوازم و دستگاه‌های مورد استفاده در مصارف پرورش دام ضرورتاً باید با رفتار دام‌ها آشنا باشند. این اطلاعات در طول سالیان گذشته با انجام تجربیات عملی در رفتارشناسی بسیار مهم است. بعنوان مثال رفتارهای تغذیه‌ای یکی از موضوعات مهم برای مدیران واحدهای دامپروری میباشد. کنترل تغذیه، انتخاب نوع غذا یا مرتع و شناخت رفتارهای رقابتی بین دام‌ها از عوامل مهم در تنظیم میزان دریافت خوراک و بهبود ضریب تبدیل میباشد.
رفتارهای تولید مثلی از عوامل مهم در کنترل تعداد دام‌های گله میباشد. روشهای تولید مثلی از مهمترین روشهای تشخیص فحلی در گاو میباشد.
کار و بررسی بر روی تمایل به جفتگیری و عواملی که میل جنسی را تحت تاثیر قرار می‌دهند از اصول مدیریتی گله‌های گوسفند، بز، گاوهای گوشتی و اسبها می‌باشند که در این گله ها افزایش میزان جفتگیری هدف مدیر واحد است.
هر دامی که در تولید نسل بعد موفق نشود یا تولد فرزند را به تاخیر اندازد باعث خسارت مالی به گله می‌شود. رفتارهای مادری و محافظت از بره‌ها و گوساله‌ها نیز نقش مهمی را در حفظ نتاج و افزایش اندازه گله ایفا میکند. در مواقعی که دام‌ها به صورت گله‌هایی متراکم در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند، شناخت رفتارهای اجتماعی می‌تواند به تعیین تعداد دام‌های نگهداری شده در هر بهاربند یا اصتبل یا سالن کمک میکند. اگر مدیریت مزرعه در مورد رفتارهای اجتماعی بطور صحیح اعمال نشود می‌توانند باعث جدال، ایجاد جراحت یا ترس بین دام‌ها گردد و منجرب کاهش راندمان مصرف خوراک، کاهش ارزش لاشه و افزایش تلفات می‌گردد، بنابراین با شناخت رفتارهای اجتماعی دام‌ها می‌توان از بروز این خسارات جلوگیری کنیم.
رفتار ها و دامپزشکی:
موقعیتهایی که در دامپزشکی در تعامل با دام حائز اهمیت است عبارتند از:
در اختیار گرفتن دام و استفاده از رفتارهای دام بعنوان علائم تشخیص افتراقی. همچنین برای جراح دامپزشک شناخت علائمی که نشان دهنده دام برای حمله یا ضربه‌زدن است بسیار مهم است.
در معالجه دام‌ها به شکل کلینیکی داشتن تاریخچه دام که مجموعه‌ای از رفتارهای گذشته دام است ضروری است. مانند داشتن کاهش اشتها، تغییر فعالیت یا کاهش وزن که نشان دهنده وضعیت سلامت دام میباشد و دامپزشک می‌تواند با شناخت رفتارهای طبیعی دام از این علامت‌ها در جهت تشخیص و درمان بیماری استفاده نماید.
رفتارهای تولید مثلی در جنس نر و ماده
توانایی تولید مثل:
رفتارهای تولید مثلی جزء گروهی از رفتارهای دام‌های اصلی میباشد که به صورت مقطعی و متناوب بروز میکند. بروز رفتارهای تولید مثلی نیاز به مکانیسم‌های بلوغ (Maturation) و مکانیسم‌های تحریکی دارد تا قادر به تولید رفتارهای تولید مثلی گردد. قسمت عمده رفتارهای تولید مثلی به وضعیت هورمونی ناشی از تحریکات حسی بستگی دارد. توانایی بروز رفتارهای تولید مثلی به مجموعه وسیعی از عوامل متنوع مانند مکانیسم‌های عصبی، مکانیسم‌های هورمونی و مکانیسم‌های فرومونی (Pheromone) و دریافت تحریک بیرونی میباشد. مجموعه این شرایط حیوان را به وضعیت بروز رفتارهای تولید مثلی می رساند که در ادامه به دلیل اولویت بالای غریزی این رفتار سایر رفتارهای حیوان را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.
عوامل تحریک کننده:
1- بویائی (Olfaction): حس بویائی اهمیت زیادی در تحریک بروز بسیاری از رفتارهای حیوانات در به عنوان مثال زمانی که حس بویائی را در دام متوقف کنیم، رفتار تولید مثلی کاهش می‌یابد. رایحه یا بو می‌تواند از عوامل اصلی تحریک جنسی نر باشد. ترکیباتی که توسط یک حیوان تولید می‌شود و موجب انتقال اطلاعات و علائم از طریق بویائی به حیوان دیگر می‌شود فرمون‌ها (Pheromones) نام دارد. فرمون‌ها دارای مکان‌های سنتز و دریافت می‌باشند. به عنوان مثال در خوک نر (Boar) این فرمون‌ها در غدد بزاقی تحت‌الفکی سنتز می‌شوند و از طریق مایعات بزاقی ترشح می‌گردند. بوهای متنوعی در حیوانات نر از جمله انسان شناسایی شده‌اند که در هر گونه از حیوانات وظیفه ارسال پیام به دیگر اعضای آن گونه را بر عهده دارد و نیز در ضمینه ارتباط مادر با فرزند ترشح این مواد حاوی بو نقش مهمی را بر عهده دارند.
2- بینایی (Photoperiodism): پس از شناسایی اولیه توسط سیستم بویائی، سیستم بینایی به عنوان دومین عامل شناسایی بین فرزند و مادر شکل می‌گیرد، همچنین طول روز به عنوان عاملی در جهت بروز رفتار تولید مثلی در حیوانات اهلی حائز اهمیت است. فتوپریودیسم به دو شکل بر روی رفتار حیوان تاثیر می‌گذارد:
الف) برخی از حیوانات رفتارهای تولید مثلی را در بخشی از سال که دوره روشنایی روز طولانی‌تر است نشان می‌دهد به عنوان مثال، فصل تولید مثل اسبها در بهار میباشد که در این فصل طول روز شروع به افزایش میکند و شدت نور نیز بیشتر است و در طول زمان تا فصل تابستان افزایش طول روز ادامه دارد.
ب) برخی از گونه‌های حیوانی زمان تولید مثل خود را در بخشی از سال که حداقل طول روز را دارد قرار می‌دهند که در این فصل طول روز کمتر از طول تاریکی شب میباشد و تا فصل زمستان مرتباً کاهش می‌تابد.
3- تحریک شنوایی: شواهد زیادی در دست است که تحریک شنوایی نقش مهمی در ایجاد ارتباط بین مادر و فرزند ایفا می‌نماید حیوانات نسبت به اصوات مختلف پاسخ‌های رفتاری متفاوتی را از خود بروز می‌کنند.
4- عوامل هورمونی و فرومونی: رفتارهای تولید مثلی بر اساس تفاوت‌های جنسی که در مغز در زمان جنینی رخ می‌دهد پایه‌گذاری می‌شود. انجام رفتار جنسی بر اساس تحریک ایجاد شده بر اساس استروژن در جنس ماده و تستسترون در جنس نر صورت می‌گیرد. همچنین فرمون‌ها و تحریک بویائی نقش مهمی در ایجاد ارتباط جنسی دارد و می‌تواند از طریق غدد پوستی ترشح شود یا در ادرار، مدفوع یا بزاق وارد شود.
پاسخ‌های سیستم تولید مثلی به تغییرات فصلی و آب و هوایی:
:(Seasonal and climatic breeding responses)
تغییرات فصلی و آب و هوایی می‌تواند تولید مثل را تحت تاثیر خود قرار دهد. به عنوان مثال، گوسفند فعالیت تولید مثلی خود را به فصل‌های بخصوصی محدود میکند و به این ترتیب بره‌ها می‌توانند در فصولی که از نظر آب و هوایی مناسب هستند متولد شوند و رشد کنند. اسب و بز از دیگر حیوانات دارای تولید مثل فصلی می‌باشند. در برخی گونه ها مانند گاو که دارای تولید مثل دائمی هستند شدت تولید مثل و بروز رفتارهای تولید مثلی در برخی فصول بیشتر است.
1- اثرات دما (Temperature effects): در تمامی گونه‌ها حتی گونه‌هایی که به صورت یکنواخت در طول سال تولید مثل دارند تغییرات دما و آب و هوا می‌تواند رفتارهای تولید مثلی را تحت تاثیر قرار دهند. مشاهده شده است که بروز سرمای ناگهانی در محیط گاوداری می‌تواند باعث کاهش دام‌های فحل گردد. در گاو و در بز مشاهده شده است، در فصولی که باران می‌بارد و علوفه شروع به رشد می‌نماید میزان فحلی افزایش می‌یابد. در گونه‌ای از گاوهای بومی غرب آفریقا میزان فحلی در فصول بارانی بیشتر است. کاهش اندک دما می‌تواند در گوسفند باعث بروز بیشتر رفتارهای تولید مثلی در فصل جفتگیری گردد. در گاوهای نر افزایش دما و روزهای گرم سال باعث کاهش میل جنسی می‌گردد و رسیدن به دمای 40 تا 50 درجه باعث توقف میل جنسی در گاو نر می‌گردد. این اثرات موقتی هستند و در صورتی که حیوان نر را با کمک پاشیدن آب خنک کنیم، میل جنسی باز خواهد گشت. این امر به دلیل حفظ تعادل بدن میباشد، تا از فعالیت بدنی در زمان هوای گرم جلوگیری شود و سلامت دام حفظ گردد. (مرکز این کنترل در هیپوتالاموس میباشد)
2- ریتم درونی (Inherent rhythm): به طور کلی رفتارهای جنسی از دو عامل تحریک محیط و آهنگ داخلی حیوان منشاء می‌گیرد و تحریک بیرونی برای فعال ساختن آنچه که در درون حیوان به شکل بالقوه وجود دارد کافی نیست. بخش داخلی تولیدکننده رفتارهای تولید مثلی، خود نیز قابل تطابق با محیط میباشد. به عنوان مثال در بین میش‌هایی که از انگلستان به آفریقای جنوبی منتقل شده بودند، برخی بلافاصله نسبت به فصل تولید مثلی نیمکره جنوبی تطابق نمودند، اما برخی دیگر در طی زمان نسبتاً طولانی به این تطابق دست یافتند و از 2 سال تمامی این میش‌ها به تولید مثل در ماه‌های پاییز تغییر پیدا نمودند.
3- الگوی شبانه روزی (Daily pattern): در بسیاری از گونه‌ها تولید مثل در دوره‌های مشخصی در 24 ساعت رخ می‌دهد. به عنوان مثال بیشتر گوسفندان در طی ساعات طلوع یا غروب خورشید (بیشتر ساعات غروب) رفتارهای تولید مثلی نشان می‌دهند. در برخی گوسفندان بیشتر جهش‌ها (Mounting) توسط قوچ‌ها در صبح زود انجام می‌شود و دلیل اصلی آن شیوع بیش از 75% از فحلی‌ها در شب میباشد و آمادگی میش‌ها در حدود زمانی طلوع آفتاب خواهد بود و این الگوی زمانی در ابتدای فصل تولید مثل بیشتر مشاهده می‌شود. در گاوهای نژاد (Red sidhi) در پاکستان در بیش از 60% از گاوها، شروع فحلی در طی ساعات شب است جفتگیری نیز در شب انجام می‌شود.
رفتار تولید مثلی در جنس ماده:
3 خصوصیت در ایجاد جفتگیری موفق در پستانداران ماده حائز اهمیت است:
الف) جزابیت (Attractiveness)
ب) احساس نیاز (Proceptivity)
ج) پذیرش (Reseptivity)
جزابیت با میزان تحریک رفتار تولید مثلی که در جنس نر ایجاد می‌شود سنجیده می‌شود. این امر بر پایه بوی تولید شده از جنس ماده و کیفیت ظاهری جنس ماده ایجاد می‌شود.
در مورد احساس نیاز میزان دعوت یا رفتار جذب کننده جنس نر ملاک خواهد بود.
پذیرش، اجازه نزدیک شدن و تماس جنس نر و اجازه جفتگیری مطرح است.
به منظور جفتگیری، پستاندار ماده باید در وضعیت فحلی(Oestrus) قرار گیرد. به موقعیتی که در طی آن جنس ماده به دنبال جنس نر می‌گردد و جنس نر را می‌پذیرد فحلی می‌گوییم. رفتارهای دام ماده در زمان فحلی با تغییرات فیزیولوژیکی اندام‌های جنسی ماده جهت جفتگیری و بارور شدن میباشد. علامت‌های فحلی در هر گونه مشخص است. اما در بین افراد هر گونه ممکن است به شکل‌های گوناگون مشاهده شود. در طی دوره فحلی کاهش میزان تغذیه و استراحت مشاهده می‌شود و در عوض تحرک دام بیشتر می‌شود و تولید صدای دام افزایش می یابد. عوامل محیطی می‌توانند بروز فحلی را تحت تاثیر خود قرار دهند. این عوامل از قبیل تغذیه و جایگاه نگهداری دام و وضعیت سلامت دام می‌تواند فحلی را تحت تاثیر قرار دهند.
ویژگی‌ها و خصوصیات دوره فحلی:
1- فحلی پنهان (Silent oestrus): گاهی اوقات فحلی در گاو می‌تواند فاقد علائم ظاهری باشد و به عنوان فحلی ساکت یا تخمک گذاری مخفی بیان می‌شود، و حتی ممکن است قابل تشخیص نباشد و منجر به بروز مشکل در گله‌های پرورشی گاو و اسب می‌گردد. در گاو و مادیان از طریق لمس تخمدان‌ها از مقعد می‌توان وضعیت تخمدان‌ها و فحلی را مشهود کرد.
2- عدم بروز فحلی: عدم فحلی شرایطی است که در طی آن حیوان ماده نمی‌تواند بطور منظم و دوره‌ای فحلی را نشان دهد؛ البته در زمان آبستنی دام و نیز در حیواناتی که فحلی فصلی دارند، عدم بروز فحلی طبیعی است. همچنین در بین 2% از گاوهای شیری بروز فحلی در زمان آبستنی نیز مشاهده می‌شود. همچنین گوسفندان نیز گاهی در فصل غیر از فصل تولید مثلی ممکن است فحلی را نشان دهند.
3- آغاز فحلی: بنظر می‌رسد شروع فحلی در گاوهای شیری ممکن است در هر ساعت از شب یا روز رخ دهد اما بیشتر رفتارهای تولید مثلی و جهش زدن در طی ساعات شب مشاهده می‌شود. در فصول گرم سال و یا مناطق دارای آب و هوای گرم وقوع فحلی در شب بیشتر است. گزارش گردیده است که حدود 75% از فحلی‌های گوسفندان در مناطق گرمسیری در طی شب است.
4- تولید صدا در فحلی: گاوهای شیری و بزها عموماً در طی دوره فحلی از خود صدا تولید می‌کنند که عموماً به دلیل جلب توجه جنس نر صورت می‌گیرد.
5- طول دوره فحلی: در برخی حیوانات مانند اسب طول دوره فحلی منظم نیست؛ در مادیان فحلی می‌تواند حدود یک هفته ادامه داشته باشد و محدوده زمانی فحلی در اسب بین 4 تا10 روز میباشد و در زمان فصل تولید مثل اغلب فحلی کوتاه‌تر مشاهده می‌شود. در گاوهای شیری زمان فحلی حدود 18 تا 24 ساعت میباشد که در فصل‌های مختلف این زمان متفاوت است؛ در بهار حدود 15 ساعت و در پاییز حدود 20 ساعت میباشد. باید توجه داشت که انجام جفتگیری باعث کوتاه شدن زمان فحلی می‌شود. در گوسفند نیز طول فحلی تحت تاثیر فصل میباشد. در برخی از نژادها مانند مرینو یا مرینوس تفاوت فحلی در فصول مختلف مشاهده نمی‌شود. جفتگیری در گوسفند نیز باعث کاهش طول دوره فحلی می‌شود.
6- بروز فحلی پس از زایش: در برخی از گونه‌ها به دلیل اینکه برای تولید مثل مجدد بازگشت رحم به وضعیت طبیعی خود مستلزم گذر زمان است. بلافاصله پس از زایش حیوان ماده قادر به تولید مثل و بروز فحلی نیست، با وجود این امر برخی از گونه ها در مدت زمان کوتاهی پس از زایش می‌توانند فحلی را نشان دهند. بعنوان مثال مادیان در زمان کوتاهی پس از زایش می‌توانند فحلی را نشان دهند که حدود 9 روز پس از زایش است اما این فحلی زمان کوتاه و قابلیت باروری کمی دارد. حدود 65 تا 69 درصد مادیان حداکثر تا بیستمین روز پس از زایش، فحلی را نشان می‌دهند. در گاو زمان بروز اولین فحلی پس از زایش طولانی‌تر است و اگر در این مدت گوساله از مادر خود تغذیه نماید، زمان بروز فحلی طولانی‌تر نیز خواهد گردید. در اغلب نژادهای اروپایی گاو اولین فحلی را حدود 7/37 روز پس از زایش نشان می‌دهد؛ این زمان می‌تواند تحت تاثیر تولید گاو نیز باشد. در گاوهای پُرتولید علائم اولین فحلی پس از زایش دیرتر بروز خواهد نمود و اگر به گوساله خود شیر دهد این زمان به حدود 6 ماه افزایش خواهد یافت. نگهداری گاو نر در کنار گاوهای ماده باعث کوتاه‌تر شدن زمان بروز اولین فحلی پس از زایش می‌شود. در بعضی از گونه‌های گوسفند که آهنگ تولید مثل فصلی دارد فحلی را در مدت زمان بسیار کوتاهی پس از بره زایی و قبل از شروع فصل غیرتولید مثلی خود نشان می‌دهد.
رفتارهای فحلی در گونه های مختلف دام:
1- گوسفند: به جز در برخی موارد استثنائی، فحلی در گوسفند به صورت آرام مشاهده می‌شود. تشخیص فحلی در میش اگر قوچی در گله وجود نداشته باشد کار بسیار مشکلی خواهد بود. اما اگر در گله قوچ وجود داشته باشد میش‌ها به دنبال قوچ می‌گردند و میش فحل، در طول یک دوره 24 ساعته کاملاً در نزدیکی قوچ قرار خواهد گرفت. گاهی اوقات میش خود را به بدن قوچ می‌مالد. علامت دیگر فحلی در گوسفند لرزش دم میباشد که فقط در زمان جفتگیری قابل مشاهده است؛ اما پرش زدن میش‌ها بر روی یکدیگر در زمان فحلی مشاهده نمی‌شود.
2- بز (Goat): در مقایسه با گوسفند فحلی در بز دارای علائم کاملاً مشخص میباشد. تمامی نژادهای بز رفتارهای بارز فحلی را نشان می‌دهند. در طول یک یا دو روز دوره فحلی، بز ماده حرکت سریع دم به شکل موج نشان می‌دهد. نسبت به روز های معمولی خوراک کمتری می‌خورد و بدون هدف خاصی به اطراف می‌پرد.
3- گاو شیری (Cattle): در گاوهای شیری فحلی به شکل بسیار قوی و بارز که بتوان آن را هیجان جنسی(Heat) نامید، مشاهده نمی‌شود. اما فحلی در گاو دارای علامتهایی از جمله بی قراری عمومی، بالا بردن دم، کشیدن و خم کردن پشت و حرکت به اطراف میباشد. مشخص‌ترین علامت فحلی در گاو ایستادن گاو فحل و اجازه دادن به دیگر گاوها در پریدن به پشت گاو فحل میباشد. و یا اینکه گاو فحل بر روی گاوهای دیگر گله سوار می‌شود. علائم رفتاری فحلی در گاوهای شیری شامل موارد زیر است:
الف) افزایش فعالیت و تحرک گاو و مشاهده بی قراری در گاو
ب) تولید صدای بیش از حد معمول
ج) افزایش حرکت زبان و لیسیدن گاوهای دیگر
د) پرش زدن یا سواری دادن به گاوهای دیگر زمانی که تعداد زیادی گاو در گله حضور دارند، پرش‌های این گاوها که در پی پرش اولیه گاو فحل رخ می‌دهد شناسایی گاو فحل را مشکل می‌سازد. اما زمانی که یک حیوان بطور مشخص می‌ایستد تا سایر گاوها بر روی او بپرند معمولاً آن گاو فحل میباشد.
ه) زمان فحلی بین 12 تا 24 ساعت میباشد. فعالیت نامنظم تخمدان‌ها می‌تواند باعث تغییر رفتارهای طبیعی تولید مثلی در گاو ماده گردد. عدم فعالیت منظم تخمدان باعث عدم بروز فحلی و یا فحلی نامنظم می‌گردد. کیت‌های فولیکول تخمدان شایع‌ترین دلیل هر دو عارضه میباشد. ناهنجاری‌های دیگر تخمدان باعث کاهش میزان فحلی می‌گردد.
4- اسب: بر خلاف گاوها در اسب پرش بر روی اسب‌های دیگر مشاهده نمی‌شود، اما فحلی در اسب ویژگی‌های مخصوص خود را دارد و می‌توان گفت بشدت هیجان جنسی و رفتارهای جنسی در اسب بیش از سایر گونه های اهلی میباشد. مادیان فحل مکرراً ادرار می‌کنند، در طی این دوره ادرار که دارای قوام کمی میباشد، بر روی کپرهای حیوان پخش می‌شود. مادیان فحل دم خود را کاملاً بلند می‌کنند، پاشنه‌های سُم‌های عقبی را از روی زمین بلند می‌کنند و فقط انگشت آن پا بر روی زمین قرار می‌گیرد. در طی زمان فحلی مادیان با بازکردن مکرر واژن، کلیتوریس را به نمایش می‌گذارند طول متوسط فحلی در مادیان 4 تا 6 روز میباشد. در مادیان زمانی که رشد فولیکول در تخمدان بدون بروز علائم ظاهری فحلی باشد، این فحلی را سرکوب شده یا ساکت می‌گویند که در طی آن تخمک‌گذاری انجام نمی‌گیرد. در مورد مادیان بی‌نظمی فحلی مشاهده می‌شود. حدود 50% از فحلی‌ها در کشورهای اروپایی در فصل زمستان انجام نمی‌شود و در کانادا تقریباً همگی مادیانها عدم فحلی فصلی را نشان می‌دهند.
انواع رفتارهای فحلی در حیوانات اهلی:
شکل رفتارهای جنسی دام
ادرار مکرر، بلند کردن دم، نمایش کلیتوریس، انقباض واژن اسب
بی‌قراری در ابتدای فحلی، حرکت متناوب و سریع دم، کاهش اشتها به مدت یک روز بز
بی‌قراری، بالا بردن و چرخاندن دم، تولید صدا، پرش زدن یا ایستادن و اجازه دادن به سایر گاوها جهت پرش، واژن توسط گاوهای دیگر بوئیده می‌شود گاو
دوره کوتاه بی قراری، در فحلی میش‌ها به دنبال قوچ می‌گردند و در کنار قوچ‌ها قرار می‌گیرند و ممکن است به همراه قوچ از گله جدا شوند گوسفند
ویژگی‌های فحلی در اسب:
شرح دامنه متوسط خصوصیت
بستگی به نوع نژاد دارد 24-10ماه 18ماه سن بروز اولین فحلی
طول دوره تولید مثلی بستگی به طول دوره فحلی دارد فحلی 5 روزه باعث سیکل 21 روزه و فحلی 10 روزه باعث سیکل 26 روزه می‌گردد 26-19روز 21 روز طول دوره تولید مثلی
در ابتدای فصل تولید مثلی طول فحلی بیشتر است و هرچه فصل تولید مثل پیش می‌رود طول فحلی کاهش می‌یابد 10-2 روز 6 روز طول فحلی
اولین فحلی حدود 9 روز پس از زایش رخ می‌دهد 13-4 روز 9-4 روز اولین فحلی پس از زایش
به نژاد اسب بستگی دارد 22-16سال 18سال طول دوره زندگی تولید مثلی
اسب حیوان دارای چند فحلی در فصل تولید مثل میباشد و فصل تولید مثل اسب در بهار و تابستان (همراه با افزایش نور) در نیمکره شمالی یا جنوبی میباشد فصل تولید در مناطق گرمسیر طولانی‌تر و درنزدیک قطب‌ها کوتاه است سیکل و فصل تولید مثل
ویژگی‌های فحلی در بز:
شرح دامنه متوسط خصوصیت
بزغاله‌هایی که در بهار متولد می‌شوند در پاییز همان سال فحل می‌شوند 8-4 ماه 5 ماه سن بروز اولین فحلی
21-18روز 19 روز طول دوره تولید مثلی
به ندرت کمتر از 24 ساعت مشاهده می‌شود 3-1 روز 28 ساعت طول فحلی
برخی از نژادهای گرمسیری می‌توانند در زمان شیردهی نیز فحل شوند پاییز اولین فحلی پس از زایش
در نژادهای گرمسیری کمتر است 10-6 سال 7 سال طول دوره زندگی تولید مثلی
10-8 فحلی در هر فصل تولید مثلی چندفحلی فصلی نوع دوره فحلی
در حدود روز تعادل پاییزی آغاز می‌شود، در نیمکره شمالی از شهریور تا دی‌ماه در نواحی گرمسیری طولانی تر است فصل تولید مثل
ویژگی‌های فحلی در گوسفند:
فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد
تعداد صفحات این مقاله 23 صفحه
پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید
دانلود مقاله رفتارشناسی حیوانات اهلی
