مشخصات این فایل
عنوان: تعلیم و تربیت از نظر نهج البلاغه
فرمت فایل : word( قابل ویرایش)
تعداد صفحات: 35
این مقاله درمورد تعلیم و تربیت از نظر نهج البلاغه می باشد.
خلاصه آنچه در مقاله تعلیم و تربیت از نظر نهج البلاغه می خوانید :
تربیت و عادت:
در نامه 31 على علیه السلام خطاب به حضرت حسن علیه السلام مىفرماید: فإنّ العاقل یتّعظ بالادب و البهائم لا تتّعظ الّا بالضّرب.
خردمندان، قابل تادیب و تربیت هستند و بهائم جز از طریق تنبیه، پرورش نمىیابند.
در تربیت انسان، دو روش اعمال مىشود: روش اول، تربیت بمعناى واقعى است و مبانى اساسى آن فهم و تعقل است.
این روش مىگوید: در تربیت افراد، باید از قدرت فهم آنها استفاده نمود و به آنها در ارزیابى عقاید و اندیشهها کمک نمود. همان طور که در پیش گفته شد، آموزش نیز بهدو صورت انجام مىگیرد. آموزشى که جنبه تربیتى دارد، مبتنى بر بکار انداختن فهم و استفاده از نیروى تفکر است به این معنا که کسب عادات، فرا گرفتن مهارتها، بررسى نظریات، مقایسه نظامهاى فکرى، انتخاب هر نظام و مطالعه رفتار اخلاقى، همه باید مبتنى بر فهم و تعقل باشد. این جریان تربیتى، اختصاص به انسان دارد. روش دوم عادت دادن طرف است که مبتنى بر تکرار و تمرین و تداعى معانى و تلقین پذیرى است. این روش هم در مورد حیوانات بکار مىرود و هم در آموزش انسان از آن استفاده مىشود.
در عادت دادن، صرف مجاورت دو امر و تکرار این مجاورت، سبب مىشود که موجود زنده از یک امر به امر دیگر، منتقل شود. گاهى رفتارى از موجود زنده سر مىزند، مربى براى تثبیت این رفتار در موجود زنده، به محض مشاهده آن به او پاداش مىدهد و همین امر سبب تثبیت آن رفتار در موجود زنده مىشود. باید عادت دادن را جریان شرطى، تشکیل دهد و وقتى این روش در مورد انسان بکار رود و موضوع آموزش، عقاید و نظریات خاص باشد، علاوه بر تکرار، ارائه موضوع مورد نظر، فرد را به پذیرش بدون چون و چرا ترغیب مىنمایند. به سخن دیگر، فرد در اثر برخورد به یک عقیده یا یک اصل یا یک نظریه و تکرار این امر، خود بخود آن را مىپذیرد. در این جریان، تکرار و تمرین جاى فهم را گرفته و تلقینپذیرى جاى تعقل را احراز میکند. متاسفانه، همان طور که گفته شد، روش عادت دادن در مورد انسان نیز بکار مىرود. البته مربیان واقعى اجراى این روش را در مورد انسان، امرى مخالف تربیت تلقى میکنند.
در سخن حضرت، تربیت و پندگیرى از طریق فهم و تعقل به انسان اختصاص یافته و پرورش یا عادت دادن از طریق تنبیه، مخصوص حیوانات است.
آموزش لفظى مطالب نیز جنبه تربیتى ندارد. روى همین زمینه در گفتار حضرت على علیه السلام، دانشى که به این صورت آموخته شود، پستترین دانش و دانشى که در عمق شخصیت فرد نفوذ کند، دانشى والا تلقى شده است.
تنبیه و پاداش:
پاداش و تنبیه عملا در رفتار انسان تاثیر دارند. افراد عادى معمولا از دریافت پاداش خشنود میشوند و همین خشنودى در تثبیت رفتار معینى در آنها مؤثر میباشد.
تنبیه نیز در میان افراد عادى، مانع ارتکاب پارهاى از اعمال مىشود. روى
همین اصل در اجتماعات مختلف بشرى از آغاز تاکنون، اصل تشویق و تنبیه معمول بوده است. قوانین جزائى در کشورهاى مختلف، عامل بازدارنده تلقى میشوند. افرادى که از لحاظ تربیتى در سطحى عالى قرار دارند، وظائف یا کارهاى پسندیده را بخاطر ضرورت و یا الزام انجام آنها انجام مىدهند و امور ناپسندیده را بعلت ضرورت عدم انجام، ترک میکنند. بطور کلى، آنها دلیل انجام یا عدم انجام یک عمل را مىدانند و معمولا بعد از بررسى اقدام میکنند و نظرشان به پاداش یا عقوبت پایان کار نیست. به همین جهت است که على (ع) بزرگترین نمونه این گونه انسانها چنین مىگوید: الهى ما عبدتک خوفا من عقابک و لا رغبة فى ثوابک و لکن وجدتک اهلا للعبادة فعبدتک خدایا ترا نه از ترس عذابت و نه بخاطر پاداشت عبادت نکردم، بلکه ترا شایسته عبادت دیدم و آن گاه پرستش کردم.
همین مضمون در عبارت دیگر نیز از قول حضرت على علیه السلام نقل شده است: انّ قوما عبدوا اللَّه رغبة فتلک عبادة التّجار و انّ قوما عبدوا اللَّه رهبة فتلک عبادة العبید و انّ قوما عبدوا اللَّه شکرا فتلک عبادة الاحرار. گروهى خدا را بخاطر بهشت عبادت میکنند. این عبادت، عبادت بازرگانان است و گروهى خدا را از ترس جهنم، پرستش میکنند و این عبادت، عبادت بردگان است و گروهى بخاطر سپاسگزارى از خدا او را مىپرستند و این عبادت، عبادت آزادگان است.
تقوا و تربیت:
در تربیت انسان، علاوه بر عنصر عقلانى، جنبه اخلاقى نیز اهمیت بسزائى دارد. همان طور که گفته شد، پارهاى از متخصصان تعلیم و تربیت، تصور میکنند، پرورش قدرت عقلانى در تربیت انسان، بسنده است. از نظر این دسته، پرورش نیروى عقلانى، تربیت اخلاقى را نیز تضمین میکند. ما با این که نقش نیروى عقلانى را در زمینه پرورش اخلاقى مهم تلقى مىکنیم، معذلک پرورش این نیرو را براى تربیت اخلاقى کافى نمىدانیم. تسلط پارهاى از تمایلات شخصى انسان در موارد گوناگون، عقل را از فعالیت باز مىدارد. از باب مثال، سودجوئى در نظامهاى سرمایهدارى و سلطهجوئى در نظامهاى کمونیستى، افراد را به انحراف مىکشاند. گاهى نفوذ این تمایلات بقدرى زیاد است که بهترین افراد تربیت شده را نیز تحت تاثیر قرار مىدهد.
از سوى دیگر، عادات کهن و ریشهدار و تعصبات قومى و نژادى، افراد تربیت شده را نیز منحرف مىسازند. بطور کلى، نیروى عقلانى، بخاطر محدود بودن تجربیات آدمى، نمىتواند در تمام شئون زندگى، راهنماى انسان باشد و حرکت او را در حفظ ارزشهاى انسانى تضمین نماید. بنا بر این، تربیت اخلاقى نیز اهمیتى ویژه دارد.
آنچه در تربیت اخلاقى مهم است، قدرت تشخیص فرد، نیروى تسلط او بر خود و التزام او به انجام آنچه پسندیده و خوددارى از انجام امور ناپسندیده است. تقوا، چنانچه در نهج البلاغه آمده است، بنیان اخلاق را تشکیل مىدهد. تقواى دینى ضمن تأئید تقواى اخلاقى، توجه فرد را به اوامر و نواهى الهى جلب میکند. فرد متدین، ضمن این که در هر لحظه، خدا را ناظر اعمال خود میداند و با توجه به این که تقرب به حق و لقاء اللَّه، هدف اساسى اوست، پیوسته سعى دارد از طریق کسب فضائل اخلاقى و دورى از رذائل، به هدف اصلى نزدیک شود. روى همین زمینه، تقواى دینى به معناى التزام به اجراى اوامر الهى و خوددارى از منهیات، بنیان رفتار اخلاقى فرد را استوار مىسازد. بدون تردید اوامر الهى، همه فضائل اخلاقى را در برمیگیرند و منهیات دینى نیز شامل رذائل میشوند.
حضرت على علیه السلام مىفرماید: التقى رئیس الاخلاق. تقوا، پیشوا و در برگیرنده فضیلتهاى اخلاقى است.
آیه شریفه قرآن نیز اهمیت تقواى دینى را روشن مىسازد: الْعاقِبَةُ لِلتَّقْوى یا الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِینَ.
سرانجام نیک، در سایه تقوا و از آن تقوا پیشگان است.
أ فمن اسّس بنیانه على تقوى من اللَّه و رضوان خیر ام من اسّس بنیانه على شفا جرف هار. آیا آن کس که بنیان (رفتار) خویش را بر پایه تقواى الهى و خشنودى او پایه گذارى کرده است، بهتر است یا آنکه بنیان کار خود را بر پرتگاهى سست مشرف بر آتش قرار داده است تربیت به معناى مصطلح و تربیت دینى نیز عبارتست از پرورش قدرت تشخیصفرد، قدرت تسلط فرد بر خود و التزام او به انجام آنچه پسندیده و خوددارى از امور ناپسندیده است. روى این زمینه، تقوا بنیان تربیت و از جهتى همان تربیت است.
...
بخشی از فهرست مطالب مقاله تعلیم و تربیت از نظر نهج البلاغه
مقدمه........................................................................................................................................2
تعلیم و تعلم ............................................................................................................................7
فضیلت علم .............................................................................................................................7
ارزش علم ...............................................................................................................................14
تربیت در نهج البلاغه ..............................................................................................................18
نهج البلاغه یک کتاب تربیتى ...............................................................................................18
ابعاد اساسى شخصیت على علیه السلام .............................................................................. 19
بعد شناخت.......................................................................................................................... 20
بعد جامعیت ..........................................................................................................................20
بعد وحدت............................................................................................................................21
نکتههاى تربیتى در نهج البلاغه جنبه عقلانى در شخصیّت آدمى ........................................23
عقل و تفکر در نهج البلاغه .................................................................................................24
علم و تفکر ..........................................................................................................................27
تربیت و عادت .....................................................................................................................29
تنبیه و پاداش ......................................................................................................................30
تقوا و تربیت .......................................................................................................................31
نتیجه ...................................................................................................................................34
دانلود تحقیق