فایل : word
قابل ویرایش و آماده چاپ
تعداد صفحه :170
پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد(M.A)
رشته:علوم ارتباطات اجتماعی گرایش تحقیق در ارتباطات
عنوان :
ارتباطات اجتماعی از منظر قرآن کریم
فهرست مطالب
عنوان صفحه
چکیده.......................................................................................................
فصل اول – کلیات
مقدمه.................................................................................................. 2
بیان مسئله............................................................................................ 2
ضرورت پژوهش................................................................................. 3
اهداف پژوهش.................................................................................... 6
اهداف فرعی........................................................................................ 6
سوالات تحقیق.................................................................................... 6
تعاریف عملیاتی و واژه های کلیدی...................................................... 7
تعریف و مفهوم جامعه و اجتماع.......................................................... 7
تعریف و مفهوم ارتباط......................................................................... 8
انواع ارتباطات اجتماعی........................................................................ 9
انواع ارتباطات انسان............................................................................. 10
فصل دوم- مطالعات نظری
مقدمه.................................................................................................. 12
جامعه گرایی از دیدگاه عقلی................................................................ 13
اهمیت ارتباطات اجتماعی ................................................................... 15
مفهوم ارتباط........................................................................................ 16
مفهوم ارتباط اجتماعی.......................................................................... 16
ارتباط اجتماعی از نگاه قرآن ............................................................... 17
مفهوم جامعه در قرآن .......................................................................... 18
رابطه انسان با اجتماع........................................................................... 21
فصل سوم- چهارچوب نظری
مقدمه.................................................................................................. 23
3-1روش تحقیق................................................................................. 23
3-2 جامعه آماری مورد پژوهش.......................................................... 23
3-3 حجم نمونه.................................................................................. 24
3-4 ابزار جمع آوری اطلاعات............................................................ 24
3-5 روش تجزیه و تحلیل داده ها....................................................... 25
فصل چهارم-تجزیه و تحلیل یافته های پژوهش
مقدمه.................................................................................................. 27
الف-توصیف یافته های پژوهش.......................................................... 28
ب-بررسی سوالات تحقق.................................................................... 29
ب-1 بررسی سوال اول تحقیق............................................................. 30
تبیین اصول ده گانه ............................................................................. 31
اصل اول-عدالت ................................................................................ 31
اصل دوم-احسان و محبت................................................................... 35
اصل سوم-ادب.................................................................................... 37
اصل چهارم-صبر و استقامت................................................................ 41
اصل پنجم-صداقت............................................................................. 43
اصل ششم-تواضع............................................................................... 45
اصل هفتم –رعایت قانون و منطق........................................................ 49
اصل هشتم-حفظ عزت........................................................................ 51
اصل نهم-آگاهی و عقلانیت................................................................. 52
اصل دهم-رعایت حدود شرعی........................................................... 54
ب-2 بررسی سوال دوم تحقیق............................................................. 57
تبیین ده الگوی بهنجار ارتباطی از منظر قرآن کریم................................. 59
تشکیل خانواده..................................................................................... 59
ارتباط با خویشاوندان........................................................................... 62
تعاون در امور پسندیده......................................................................... 64
ایجاد پیوند دوستی و همدلی(وحدت مطلوب)..................................... 65
ارتباط در نتیجه هم آیین بودن............................................................... 69
ارتباط با هم نوع................................................................................... 74
ارتباط در نتیجه اطاعت و پیروی سودمند.............................................. 76
ارتباط در فرایند یاد دهی و یاد گیری(تعلیم و تعلم)............................... 79
ارتباط در اثر مشورت کردن.................................................................. 81
ارتباط در فرآیند تبلیغ........................................................................... 83
شرح و تفضیل ده الگوی نابهنجار ارتباطی از منظر قرآن......................... 84
رابطه سلطه جویانه ............................................................................. 84
رابطه منافقانه........................................................................................ 87
رابطه متعصبانه .................................................................................... 99
رابطه متکبرانه ..................................................................................... 108
نمامی کردن(سخن چینی،نجوا)............................................................. 111
غیبت کردن.......................................................................................... 115
بخل و حسد نسبت به دیگران.............................................................. 119
سوء ظن به دیگران.............................................................................. 124
شایعه پراکنی و فتنه انگیزی در جامعه .................................................. 128
رابطه خصمانه...................................................................................... 134
ب-3 بررسی سوال سوم تحقیق............................................................ 135
جدول شماره 1-داستان های تاریخی................................................... 136
ادامه جدول شماره 1-چهره های تاریخی............................................. 137
ب-4 بررسی سوال چهارم تحقیق......................................................... 138
جدول شماره 2- سظح جهت گیری و مضمون ارتباطی........................ 139
فصل پنجم-نتیجه گیری
مقدمه.................................................................................................. 150
5-1 چند مصداق ارتباطی در قرآن کریم............................................... 150
5-2 ابعاد ارتباطی در قرآن کریم........................................................... 151
5-3 ابعاد اجتماعی قرآن کریم.............................................................. 153
فهرست منابع....................................................................................... 157
الف- منابع قرآنی ................................................................................ 157
ب- سایر منابع..................................................................................... 158
مقدمه
قرآن ، پیام روشن الهی است که همه ی انسان ها را به راستی و رستگاری دعوت می کند.
انسان در قرآن موجودی اجتماعی و مسئول است ؛ موجودی اجتماعی که بر او فرض شده در همه ابعاد زندگی ، مسائل انسانی را که جایگاه خلیفه اللهی او را تثبیت می کند رعایت کند . شخصیت وی در جامعه شکل می گیرد و هویت واقعی اش در اجتماع ظهور و بروز می یابد ، بنابراین قرآن کریم نه تنها به جامعه و اجتماع انسانی اهتمام دارد ، بلکه بهترین شکل جامعه و متمدن ترین صورت آن را بیان و معرفی می کند و به شئون اجتماعی انسان توجهی جدی دارد .
بی تردید ، انسان نیازمند زندگی گروهی و حیات اجتماعی است ، چون اجتماعی بودن لازم حیات او ست . ممکن است کسی در دیر یا صومعه ای زندگی انفرادی داشته باشد ؛ اما چنین زیستی برای وی زندگی انسانی یعنی حیات مسئولانه نخواهد بود ، زیرا زندگی واقعی انسانی آن است که بکوشد اولاً خود هدایت شود و ثانیاً در مقام هدایت دیگران برآید . اگر از علوم و فنون بهره ای ندارد ، از دیگر همنوان خویش یاد گیرد و چنانچه عالم است ، دانش خویش را به دیگران تعلیم دهد و اگر همگان عالم اند ، با تضارب آرا به مقام برتر علمی شان افزوده شود و به فن آوری و ابتکار موفق شوند . چنانکه در حال ضلالت وگمراهی هستند از راهنمایان ، هدایت جوید و در مقام هدایت ، هادی گمراهان گردد . در این گونه از جوامع انسانی ، فرد گوشه گیر یافت نمی شود ، چون چنین اموری لازم حیات انسانی است ؛ ولی زندگی فرد منزوی ، حیات به معنای مصطلح و واقعی نیست .
قوانین و مقررات قرآن به گونه ای تشریع شده است که می تواند جامعه انسانی را به کمال و سعادت رهنمون سازد و همه افراد جامعه را به فضیلت انسانی ارتقا دهد . روش اجتماعی قرآن همانند شیوه جوامع امروزی بر اساس بهره وری مادی و اجتماعی بر مبنای تقوای الهی است ؛ یعنی در جامعه دینی ، عدالت اجتماعی و شئون عبادی با هم پیوند خورده اند تا روح توحید و وحدانیت را در جامعه احیا کنند . لازمه حیات انسانی ، توجه به فضای جمعی و اجتماعی است ، زیرا ادامه حیات فردی برای او مقدور نبوده و ضرورت یا طبیعت ، وی را به سمت جامعه می کشاند ،از این رو لازمه خلقت آدمی ، ادامه حیات در نظام اجتماعی است .
بر این اساس ، دور از حقیقت و صواب است که گفته شود انسان ذاتاً تمایلی به جمع ندارد و ذات و طبیعت او انفرادی است و برای فرار از این نابسامانی ذاتی ، انسان ها دور هم گرد آمده و جوامعی را با اداره یک قدرت قانونی مرکزی تشکیل می دهند .
بیان مسأله
انسان از بدو خلقت برای آنکه به زندگی و حیات خویش معنا ببخشد ، نیازمند شناخت بوده است و این شناخت بدون ایجاد ارتباط باخود و پیرامون خود امکان پذیر نبوده است به عبارت بهتر ارتباط انسان با خود ، اجتماع ، طبیعت و بالاخره منشاء و مبدأ خلقت ،خداوند متعال عینیت می یابد ، در پرتو این شناخت و ارتباط است که می تواند بیندیشد و به واقعیت های هستی دست یابد و بر این اساس ، نقشی تعیین کننده در رسیدن به کمال و سعادت دارد .
قرآن یگانه معجزه جاویدان پیام آور رحمت و راهنمای انسان از سوی خداوند است . راهنمایی که راه ورسم چگونه زیستن و چگونه تعامل داشتن با دیگران را می آموزد با توجه به شرایط دنیای امروز و ضرورت ارتباط اجتماعی بین انسانها، بهره گیری از قرآن کریم به عنوان منشور هدایت و آگاهی بخشی به توده ها بشریت بسیار اهمیت دارد.
بهتر است برای توصیف نقش هدایت گری قرآن از خودش مدد بگیریم . خداوند متعال در سوره اسراء آیه9 هدف و کارکرد قرآن را اینگونه بیان می فرماید :
انّ هذا القرآن یهدی للتی هی اقوم . «قطعاً این قرآن شما را به استوارترین راه هدایت می کند .» اسراء /9
از این رو بررسی شرایط ارتباطی مطلوب بین انسان ها از منظر آیات قرآن کریم با تاکید بر مضامین ارتباطی بسیار حایز اهمیت است. و بطور مشخص باید به دنبال پاسخ این پرسش باشیم که؛ نگاه قرآن کریم درباره ارتباطات انسانی در عرصه اجتماع چیست ؟ برای پاسخ به این سوال با توجه به آنچه در تقسیم انواع ارتباط انسان با پیرامون بیان گردید ارتباط با خدا ، خود ، محیط زیست (طبیعت) و اجتماع چهار حوزه ارتباطی انسان است .
برای نمونه به برخی از این نوع ارتباطات که در تقسیم بندی کلی از آیات قرآن برداشت می شود اشاره می کنیم :
1- ارتباط انسان با خدا موضوعاتی مانند : خداشناسی،نیاز انسان به خدا ، پرستش
2- ارتباط انسان با خود : خلقت و آفرینش انسان ، از کجا آمده ام ، آمدنم برای چیست ؟ و به کجا می روم ؟
3- ارتباط با طبیعت : شناخت طبیعت و محیط زیست ، زیبای آفرینش ،تعامل با محیط زیست ، منابع و نعمت های خدادادی
4- ارتباط انسان با اجتماع : تعامل و ارتباط بین فردی ، گروهی و اجتماعی ، شناخت افراد جامعه ، ارتباط موثر و سودمند و ارتباط مخرب و مضر و ...
آنچه دراین تحقیق مد نظر است ارتباطات از نوع اجتماعی است . که انسان با ایجاد ارتباطات انسانی آن را محقق می نماید.
قرآن کریم در آیات متعددی به این نکته اشاره دارد که برای انسان نازل شده است و اساساً مخاطب اصلی آن و به عبارت واضح تر تنها مخاطب انسان است. قرآن کتاب هدایت انسانهااست
«هدیً للناس»(سوره بقره185) ، «هذا بیان للناس»(سوره آل عمران 138) ، «هذا بصائر للناس»(سوره جاثیه20) و «هذا بلاغ للناس» (سوره ابراهیم52) از جمله عبارات قرآنی است که به این موضوع تاکید دارد .
از این رو ضروری است به ابعاد ارتباطات انسانی از منظر کتاب انسان ساز قرآن پرداخته شود . تا از این رهگذر توشه برگیریم و در مسیر زندگی گام برداریم . صداقت ، زیرکی و دقت ، احترام متقابل ، مشورت کردن ، کنترل رفتار و عصبانیت ، صلح و دوستی ، اتحاد و همدلی ، ارتباط منافقانه ، ارتباط با خانواده شیوه های تربیت فرزند ، تعامل با همسر ، پرهیز از گمان بد یا سوء ظن ، پرهیز از غیبت ، تهمت ، تفرقه افکنی و تعاون و همدلی داشتن و... از جمله مواردی هستند که به عنوان موضوعات ارتباط اجتماعی در قرآن مطرح شده است .
آنگونه که بررسی می شود این نوع ارتباطات به دو محور کلی قابل تقسیم هستند . برخی از این ارتباطات جنبه مثبت و دارای بار ارزشی بوده و در واقع به نوعی هنجارهای اجتماعی را شکل می دهند و دسته دیگر جنبه ضد ارزشی و پایه گذار ارتباطات غلط و نابهنجار درجامعه می شوند .
می توان مسئله را این گونه طرح کرد که آیا انسان با طبع اولی خود متمدن است و به دیگران می پیوندند تا از آن ها نفع ببرد و متقابلاً سود رساند؛ یا طبعاً متوحش است و با دیگران می جوشد تا فقط از آنان نفع ببرد و به سخن دیگر ، آیا انسان متمدن بالطبع است یا متوحش و مستخدم بالطبع ؛ رفتار انسان با کدام یک از امور پیوند خورده است .
شایان ذکر است که نظام اجتماعی بر مبنای این امور و رفتارها می تواند متفاوت باشد ، به همین جهت بسیاری از دانشمندان به این فکر افتاده اند که با وضع چه قوانینی می توان سلوک راه کمال را برای انسان رسم کرد ، زیرا با اختلاف مبانی زندگی اجتماعی ، نظام های اجتماعی نیز گوناگون می شوند .
با چنین نگرشی در این تحقیق به « گونه شناسی آیات قرآن کریم از منظر ارتباطات اجتماعی » می پردازیم.اما با توجه کثرت آیات قرآن کریم این تحقیق در محدوه بیست مضمون ارتباطی انجام می گیرد.
پایان نامه قرآن ، پیام روشن الهی