نوع فایل: word
قابل ویرایش 124 صفحه
پایان‌نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد «M.A»
رشته‌ی تاریخ عمومی جهان
چکیده:
ساختار نظام سلطنت استبدادی وعقب ماندگی ایران مقدمه ای بر تسلط اقتصادی ونفوذسیاسی استعمار سرمایه داری محسوب می شود.ایران در دوره قاجاریه مرکز رقابت دول روسیه و انگلستان بود به ویژه بعد از جنگ‌های ایران با روس و شکست ایران در این جنگ ها که منجر به امضاء عهدنامه‌های ننگین گلستان و ترکمانچای گردید. بر اساس عهدنامه ترکمانچای دولت روسیه از حق کاپیتولاسیون و حق داشتن گمرک مستقل در مرزهای شمالی کشوربرخوردار گردید. و ایالات شمالی ایران عملاً تحت نفوذ و تسلط اقتصادی و سیاسی روسیه قرار گرفت و منافع اتباع آن کشور در ایران تضمین گردید.بازار ایران مورد توجه کشورهای خارجی قرار گرفته وبرای دردست گرفتن کلید اقتصاد ایران بیشتر درشئون سیاسی وارکان امور اداری ایران رخنه کردندوقراردادهای بازرگانی به کشور تحمیل وامتیازاتی به دست آوردند.به ویژه دو قدرت غربی وشرقی کنترل سیاسی واستراتژیکی ایران را در اختیار گرفتند. روس ها که تلاش می کردند به قلب تجارت وثروت خلیج فارس واقیانوس هند دست یابند بعد از عهدنامه ترکمانچای حاکم بلا منازع در سرنوشت سیاسی واقتصادی ایران شدندوبا وسایل مسالمت آمیز سعی در رخنه اقتصادی در ایران شدند.
در واقع می‌توان گفت که مهمترین هدف دول استعمارگر از عهدنامه‌های سیاسی، اخذ امتیازات اقتصادی و قراردادهای تجاری با ایران بود که معافیت عوارض گمرکی از کالاهای وارداتی به ایران از امتیازات دول استعمارگر بود و بسیاری از تاجران ایرانی هم به تابعیت این دولت ها درمی آمدندکه دولت روسیه از جمله این دولت ها بود.
کلید واژگان: اقتصاد،تجارت،دیپلماسی،روسیه،استعمار،بازرگانی
مقدمه:
یکپارچگی ایران در زمان قاجاریه آرامش را به کشوری که از مدتها قبل درگیر جنگ و کشمکش بود باز نگرداند. علاوه بردرگیری‌های داخلی، امپراتوری‌های توسعه‌طلب استعماری هم به زودی حاکمیت و موجودیت ایران را مورد تهدید قرار دادند. برای مقابله با استعمار شناخت و قابلیت‌های خردمندانه در سطح رهبری لازم بود که اصلاً وجود نداشت.
دو جنگ پیدرپی با روسها و تحمیل معاهده‌های ننگین، باعث ضربات مهلک و سهمگینی به ایران گردید. شکست ایران بیانگر عدم آمادگی کشور برای رویارویی با برتری اروپائیان بود. کاپیتولاسیون ضربه جدی بود که به اقتصاد ایران وارد گردید.
ماده مربوط به تجارت و امنیت اتباع که بر اساس آن کالاهای عبوری از مرزهای ایران به روسیه مشمول عوارض گمرکی و یکپارچه پنج درصدی بر حسب ارزش می‌شد ایران را به مدار اقتصاد جهانی کشانده و به صورت بخشی از مسئله شرق درآمد، وخامت جبران‌ناپذیر وضع اقتصاد ایران در کاهش ارزش پول رایج خود را نشان داد. به دلیل بی‌اطلاعی شاه و رجال دولت از اوضاع دنیا، هر قدمی که برداشته می‌شد برضد منافع مملکت ایران و به ضرر دولتمردان تمام می‌شد.
شکست ایران از روسیه، ایران را به سطح یک کشور وابسته تنزل داد. بسیاری از رجال و تجار ایرانی تبعه روس شدند تا از تعرضات احتمالی هم درامان باشند. اقتصاد ایران مانند سیاست از تعادل خارج گردید. در پی از دست رفتن بسیاری از مناطق و نواحی از ایران، نقشه جغرافیایی، انسانی و طبیعی تغییر و به محدودتر شدن ظرفیت تولیدی و بازار داخلی انجامید. به دلیل انعقاد عهدنامه‌های سیاسی که مفاد تجاری هم داشت، صنعت داخلی در رقابت با محصولات ماشینی ارزان قیمت وارداتی بی‌دفاع شد. به هر صورت در قرن نوزدهم سقوط سریع ارزش پول داخلی، کسری پرداخت‌ها و تورم و افزایش جمعیت از جمله نابسامانی‌های کشور بود.ایران دراین دوره به حاشیه نظام سرمایه داری جهانی کشانده شد وآن هم عبارت است از آن بخش جغرافیایی که در آن عمدتا اجناس نامرغوبتولید می شود.تبادل فزاینده مواد خام واولیه ایران ،تریاک برنج،پنبه وغیره با فراورده های صنعتی اروپا وکنترل اروپاییان بر تجارت ، تعرفه ها،حمل ونقل دریایی،حمل ونقل خشکی و... شاخص های قدرتمندو نشانه های آشکار این الگوی جدید وابسته شدن وحاشیه ای شدن می باشد.رقابت فشرده روسیه-بریتانیا در ایران باعث شد که ایران به صورت نوع خاصی از حاشیه تبدیل شود.
فهرست مطالب:
چکیده
فصل اول کلیات تحقیق
1-1-مقدمه
1-2-بیان مساله
1-3-اهمیت پژوهش
1- 4- سوالات پژوهش
1-5- فرضیات پژوهش
1-6- روش تحقیق
1- 7- پیشینه تحقیق
1- 8- نقد منابع و مآخذ
فصل دومنگاهی به وضعیت اقتصادی ایران در قرن نوزدهم میلادی
2-1-تجارت خارجی ایران قبل از دوره ناصری
2-2- نقش دولت روسیه در اقتصاد ایران
2-3- عواقب عهد نامه ترکمانچای در ایران
2-4-فعالیت تجار و بازرگانان
فصل سوماوضاع ایران در عصر ناصری
3-1-ساختار اقتصادی ایران در عصر ناصری
3-2-وضعیت تجارت خارجی
3-3-روابط ایران در روسیه در عصر ناصری
3-4-اعطاء امتیازات سیاسی- اقتصادی به دولت روسیه
3-5-تأسیس خط آهن
3-6-تأسیس بریگاد قزاق
3-7-امتیاز بانک استقراضی- رهنی
3-8-شرکت حمل و نقل ایران
3-9-کالاهای تولیدی ایران
فصل چهارماوضاع ایران در عصر مظفری
4-1-اعطا امتیاز به روس‌هادر زمان مظفرالدین شاه
4-2-شرکت جاده انزلی
4-3-شرکت بند انزلی
4-4-معادن روسی
4-5-خطوط تلگراف که از سوی دولت روسیه اداره می‌شد
4-6-جاده جلفا- تبریز- قزوین
4-7-روابط اقتصادی ایران و روس در این دوره
4-8-فعالیت بانک استقراضی روسیه
4-9-راه آهن جلفا- تبریز- قزوین و صوفیان
4-10-کشتیرانی در دریاچه ارومیه
4-11-دیدگاه روشنفکران و تجار ایرانی نسبت به تجارت خارجی
فصل پنجم اوضاع سیاسی و اقتصادی ایران از دوره مشروطه تا سقوط قاجار
5-1-بررسی اوضاع سیاسی و اقتصادی ایران در آستانه ی مشروطه
5-2-تأثیر قرارداد 1907
5-3-روابط اقتصادی ایران با روسیه در این دوره
5-4-مساله نفت در روابط ایران وروسیه.
5-5-نقش روسیه درصادرات وواردات
نتیجه گیری
منابع و مأخذ
ضمائم
چکیده انگلیسی
منابع و مأخذ:
- آوری پیتر (1373): تاریخ معاصر ایران، ترجمه ی محمّد رفیعی مهرابادی، تهران، نشر عطائی.
- ابوالحسن شیرازی، حبیب الله و علیرضا امینی (1382): تحولات سیاسی و اجتماعی ایران، تهران، قومس.
- اشرف، احمد (1359): موانع رشد سرمایده داری در ایران دوره ی قاجاریه، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- اعتمادالسلطنه، محمّد حسن خان (1363) : المآثر و الاثار چهل سال تاریخ ایران، به کوشش ایرج افشار، تهران، اساطیر.
- افشار یزدی، محمود (1358): سیاحت اروپا در ایران، ترجمه ی ضیاءالدین دهثیری، تهران، بنیاد.
- بهار، محمّد مهدی (1357): میراث خوار استعمار، تهران، امیرکبیر.
- تفضلی ،فریدون (1357):تاریخ عقاید اقتصادی ،بی نا ،تهران
- تیموری ،ابراهیم (1332):عصر بی خبری یا تاریخ امتیازات در ایران ، اقبال ،تهران
- جمالزاده ،محمدعلی (1384):گنج شایگان اوضاع اقتصادی ایران ،سمن ،تهران
- -------------- (1362): گنج شایگان، تهران، امیرکبیر، کتاب تهران.
- چارلز ،عیسوی ،(1362):تاریخ اقتصادی ایران عصر قاجار ،ترجمه یعقوب آژند ،
نشر گستره ،تهران
- دستره، آنت (1364): مستخدمین بلژیکی در خدمت دولت ایران، ترجمه ی منصوره اتحادیه، تهران، نشر تاریخ ایران.
- راوندی، مرتضی (1382): تاریخ اجتماعی ایران، تهران، روزبهان، ج پنجم، چ چهارم.
- رزاقی ،ابراهیم (1368):اقتصاد ایران ، نشر نی ،تهران
- رواسانی، شاپور (1388): دولت و حکومت در ایران در دوره ی تسلط استعمار سرمایه داری، تهران، امیرکبیر.
- زینوف، ایوان الکویچ (1362) : انقلاب مشروطیت ایران، ترجمه ی ابولقاسم اعتصامی، تهران، اقبال.
- سیف زاده، حسین (1368): نظریه های مختلف در روابط بین المللی، تهران، سفید.
- شاکری، خسرو (1384): پیشینه ای اقتصادی سیاسی جنبش مشروطیت و انکشاف سوسیال دموکراسی در آن عهد، تهران، اختران.
- شمیم علی اصغر ،(1370):ایران دردوره سلطنت قاجار ،انتشارات علمی ،تهران
- ------------ (1380): ایران در دوره ی سلطنت قاجر، تهران، زریاب، چ دوّم.
- شیرازی،ابوالحسن(1382):تحولات سیاسی واجتماعی ایران از دوره قاجار تا رضاشاه،قوقنس،تهران
- شیل ،لیدی ماری(1368):خاطرات لیدی شیل ،ترجمه حسین ابوترابیان ،نشر نو ،تهران
- صدر، محمّد کاظم (1322): تاریخ سیاست خارجی ایران، تهران، پروین.
- طباطبائی ،سیدجواد ،(1385):تاملی درباره ایران ،مکتب تبریزستوده ،تبریز
- ------------- (1386): مکتب تبریز و مبانی تجددخواهی ، تبریز، ستوده، چ دوّم.
- عبدالرضا مهدوی،هوشنگ(1385):تاریخ روابط خارجی ایران،امیرکبیر،تهران،چ یازدهم
- عیسوی، چارلز (1388): تاریخ اقتصادی ایران عصر قاجار، ترجمه ی یعقوب آژند، تهران، گستره، چ سوم.
- فلور ،ویلم (1365):تاریخ اجتماعی ایران در عصر قاجار ،ترجمه ابوالقاسم سری، توس،تهران
- فوران ،جان ،(1377):مقاومت شکننده ،ترجمه احمد تدین ،رسا ،تهران
- -------- (1389): مقامت شکننده، ترجمه ی احمد تن، تهران، رسا، چ دهم.
- قاضی‌ها، فاطمه (1380): اسناد روابط ایران و روسیه از دوره ناصرالدین شاه تا سقوط قاجاریه، تهران، وزارت امور خارجه
- ------------(1374): اسنادی از روند اجرای معاهده ترکمانچای، تهران، سازمان اسناد ملی ایران
- کاتم، ریچارد (1371): ناسیونالیسم در ایران، ترجمه ی احمد تدین، تهران اکویر.
- کاظم زاده، فیروز (1371): روس و انگلیس در ایران، ترجمه ی منوچهر امیری، تهران، آموزش انقلاب اسلامی، چ دوّم.
- کرزن. ج. ن (1349): ایران و قضیه ی ایران، ترجمه ی وحید مازندرانی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ج اوّل.
- گرگانی، منشور (1368): رقبت روسیه و انگلیس در ایران، عطائی، تهران، مؤسسه ی مطبوعاتی.
- لمتبون .آ.ک(1357): ایران عصرقاجار ،ترجمه سیمین فصیحی ،جاودان فرد ، تهران
- محمود، محمود (1367): تاریخ روابط سیاسی ایران و انگلیس در قرن نوزدهم، تهران، نشر اقبال.
- مراغه ای، زین العابدی (1362): سیاحت نامه ی ابراهیم بیگ یا بلای تعصب او، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- مونیکا ،ا.لینگر (1381):آموزش دین وگفتمان اصلاح فرهنگی در دوران قاجار ، ترجمه مهدی حقیقت خواه ،ققنوس ،تهران
- مهدوی، هوشنگ (1385) : تاری روبط خارجی ایران، تهران، امیرکبیر چ یازدهم.
- مهمید ،محمد علی (1361):پژوهش در تاریخ دیپلماسی ایران،میترا ،تهران
- ناطق ،هما(1389):از ماست که بر ماست ،نشر تهران
- نوائی ،عبدالحسین (1369):ایران وجهان ،نشرهما ،تهران
- وزارت امور خارجه ی بریتانیا (1368): اسناد محرمانه وزارت خارجه ی بریتانیا، ترجمه ی جواد شیخ الاسلامی، تهران، کیهان، ج اوّل، چ دوّم.
- ولایتی، علی اکبر(1375): تاریخ روابط خارجی ایران در دوره ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه، تهران، وزارت امور خارجه، چ دوم
- هاردینگ، آرتور(1370): خاطرات سیاسی سر آرتور هاردینگ، ترجمه جواد شیخ الاسلامی ، تهران، کیهان
- همایون، کاتوزیان، محمّد علی (1385): تضاد دولت و ملّـ، ترجمه ی علی رضا خاطیب، تهران، نشرنی.
- ----------------------(1372): اقتصاد سیاسی ایران، ترجمه ی محمّد رضا نفیسی و کامبیز عزیزی، تهران، نشر مرکز، چ سوم.
پایان نامه ی روابط اقتصادی ایران با روسیه از دوره ناصری تا پایان قاجار. doc