الف- انواع ساختمان از لحاظ مصالح مصرفی.. 3
ب- انواع ساختمان از لحاظ مصرف... 4
تا چه عمقی گودبرداری را ادامه میدهیم. 5
4- قشر ماسه سیمان- زیر و روی قیر و گونی.. 12
5- ایزولاسیون (عایق رطوبتی) 13
هدف از بکار بردن فولاد در قطعات بتنی.. 14
آچارخم کن میلگرد یا آچار F. 17
نحوه ساخت شناژهای افقی وعمودی.. 17
لایه‌های مختلف دیوار چینی.. 20
الف- برای جداسازای قسمتهای مختلف ساختمان.. 21
نحوه ی درست کردن ستون های فلزی با ورق.. 28
اتصال ستون ها به فنداسیون.. 30
ترازکردن ستون های عمودی با ستون های افقی.. 32
انواع ساختمان
با توجه به اینکه به معنای کلی به هر چیزی که ساخته میشود میتوان ساختمان گفت ولی بیشتر منظور ما از ساختمان بناهای ساخته شده با مصالح بنایی میباشد.
اصولاً ساختمان را از لحاظ مصالح مصرفی و نوع مصرف میتوان به دو دسته تقسیم نمود.
الف- انواع ساختمان از لحاظ مصالح مصرفی
ساختمان از لحاظ مصالح مصرفی به انواع زیر تقسیم میشود:
1- ساختمانهای بتونی
ساختمان بتونی ساختمانی است که برای اسکلت اصلی آن از بتن آرمه (سیمان، شن، ماسه و فولاد بصورت میله‌گرد ساده و یا آجدار) استفاده شده باشد. در ساختمانهای بتونی سقفها به وسیله تاوه (دال)های بتونی پوشیده میشود، و یا از سقفهای تیرچه و بلوک و یا سایر سقفها پیش ساخته استفاده میشود. و برای دیوارهای جداکننده یا پارتیشنها ممکن است از انواع آجر مانند سفال تیغه‌ای، آجر ماشینی سوراخ دار، آجر معمولی کوره‌ای و یا تیغه گچی و یا چوب استفاده شده و ممکن است از دیوار بتون آرمه هم استفاده شود.
در هر حال در این نوع ساختمانها شاه تیرها و ستونها از بتن آرمه یا بتن مسلح ساخته می‌گردند.
2- ساختمانهای فلزی
در این نوع ساختمانها برای ساختن ستونها و پلها از پروفیلهای فولادی استفاده میشود. در ایران معمولاً ستونها را از تیرآهنهای I دوبل و یا بال پهن‌های تکی استفاده می‌نمایند و همچنین برای اتصالات از نبشی- تسمه و برای زیر ستونها از صفحه فولادی استفاده میشود و معمولاً دو قطعه را بوسیله جوش به همدیگر متصل می‌نمایند. سقف این نوع ساختمانها ممکن است تیرآهن و طاق ضربی باشد و یا از انواع سقفهای دیگر از قبیل تیرچه بلوک و غیره استفاده گردد.
برای پارتیشنها میتوان مانند ساختمانهای بتونی از نوع آجر و یا قطعات گچی و یا چوب یا سوفالهای تغیه‌ای استفاده نمود.
در هر حال جدا کننده‌ها می‌باید از مصالح سبک انتخاب گردند.
در بعضی از ممالک برخلاف مملکت ما برای اتصال قطعات از جوش استفاده نکرده بلکه بیشتر از پرچ استفاده می‌نمایند و برای ستونها نیز می‌توانند به جای تیرآهن از نبشی و یا ناودانی استفاده نمود. در فصل ساختمان بتونی و ساختمانهای فولادی در این مورد بیشتر توضیح داده خواهد شد.
3- ساختمانهای آجری
معمولاً در ساختمانهای کوچک که از چهار طبقه تجاوز نمی‌نمایند از این نوع ساختمان استفاده میشود. اسکلت اصلی این نوع ساختمانها آجری بوده و برای ساختن سقفها در ایران معمولاً از پروفیلهای فولادی I (تیرآهن I) و آجر به صورت طاق ضربی استفاده می‌گردد. و یا از سقف تیرچه و بلوک استفاده میشود که در این حالت حتماً می‌باید از شناژ روی دیوار استفاده شود. در این نوع ساختمانها معمولاً دیوارهای حمال در طبقات مختلف روی هم قرار می‌گیرند و اغلب پارتیشنها نیز همین دیوارهای حمال میباشند. حداقل عرض دیوارهای حمال در این نوع ساختمانها نباید از 35 سانتیمتر کمتر باشد.
4- ساختمانهای خشتی و گلی
ساختن این نوع ساختمانها در شهرها کمتر مورد استفاده بوده و بیشتر در روستاهای دور که دسترسی به مصالح ساختمانی مشکل‌تر میباشد مورد استفاده قرار میگیرد. بجز انواع فوق ساختمانهای دیگری نیز ساخته میشود مانند ساختمانهای چوبی که بیشتر در نواحی مرطوب که دارای جنگلهای فراوان میباشد و در نتیجه چوب به قیمت ارزان در دسترس قرار میگیرد ساخته میشود. مانند شهرهای جنوبی اطریش و یا بعضی از ایالات آمریکا، ساختمانهای چوبی در ایران بعلت کم بودن جنگل کمتر ساخته میشود و همچنین ساختمانهای سنگی که بیشتر در مناطق کوهستانی مورد استفاده قرار میگیرد ممکن است ساختمانی مرکب از دو یا چند نوع از انواع فوق ساخته شود مانند ساختمانهای بتونی و بتونی و یا بتونی و آجری و غیره.
ب- انواع ساختمان از لحاظ مصرف
ساختمانها از لحاظ مصرف به انواع ساختمانهای مسکونی، اداری، بیمارستانها، انبارها، مدارس و مکانهای عمومی مانند باشگاهها و ورزشگاهها و غیره تقسیم میشود، که مطالعه در این زمینه بیشتر بعهده مهندسین معمار میباشد.
پیاده کردن نقشه
اولین قدم در ساختن یک ساختمان پیاده کردن نقشه میباشد. منظور از پیاده کردن نقشه یعنی انتقال نقشه ساختمان از روی کاغذ بر روی زمین به ابعاد اصلی (یک به یک) است بطوریکه محل دقیق پی‌ها و ستونها و دیوارها و زیرزمینها و عرض پی‌ها روی زمین بخوبی مشخص باشد. قبل از پیاده کردن نقشه باید ابتدا زمین محل ساختمان دقیقاً بازدید شده و خاکهای اضافی به بیرون حمل و در صورت لزوم نسبت به ریشه کنی اقدام شود و همزمان با آن قسمتهای مختلف نقشه ساختمان مخصوصاً نقشه پی‌کنی کاملاً مورد مطالعه قرار گرفته بطوری که در هیچ قسمت نقطه ابهامی باقی نماند. بعداً اقدام به پیاده کردن نقشه شود. باید سعی شود حتی المقدور در موقع پیاده کردن نقشه از نقشه پی کنی استفاده گردد. برای پیاده کردن نقشه ساختمانهای مهم معمولاً از دوربین‌های نقشه برداری استفاده میشود. ولی برای پیاده کردن نقشه ساختمان های معمولی و کوچک از متر و ریسمان بنائی که به آن ریسمان کار هم می‌گویند استفاده میشود.
برای پیاده کردن نقشه با متر و ریسمان کار ابتدا باید محل کلی ساختمان را روی زمین مشخص نموده و بعد با کشیدن ریسمان در یکی از امتدادهای تعیین شده و ریختن گچ یکی از خطوط اصلی ساختمان را تعیین می‌نمائیم.
و بعد خط دیگر ساختمان را که معمولاً عمود بر خط اول میباشد با استفاده از خاصیت قضیه فیثاغورث در مثلث‌های قائم الزاویه (مجذور وتر مساوی است با مجموع مجذورات دو ضلع دیگر) رسم می‌نمائیم.
پس از اتمام کار پیاده کردن نقشه و قبل از اقدام به گودبرداری یا پی‌کنی باید حتماً مجدداً اندازه‌های نقشه پیاده شده را کنترل نمائیم تا حتی المقدور از وقوع اشتباهات احتمالی جلوگیری شود. برای اینکه مطمئن شویم زوایای بدست آمده اطاقها قائمه میباشد باید دو قطر هر اطاق را اندازه بگیریم. چنانچه مساوی بودند آن اطاق گونیا میباشد. این کار را اصطلاحاً چپ و راست می‌گویند.
تا چه عمقی گودبرداری را ادامه میدهیم.
ظاهراً حداکثر عمق مورد نیاز برای گودبرداری تا روی پی میباشد. بعلاوه چند سانتیمتر بیشتر برای فرش کف و عبور لوله‌ها (در حدود 20 سانتیمتر که 6 سانتیمتر برای فرش کف و 14 سانتیمتر برای عبور لوله‌ها میباشد). که در این صورت می‌باید محل پی‌ها و شناژها را با دست خاک برداری نمود. ولی بهتر است که گودبرداری را تا زیر سطح پی‌ها ادامه بدهیم. زیرا در این صورت اولاً برای قالب بندی پی‌ها آزادی عمل بیشتری داریم. در نتیجه پی‌های ما تمیزتر و درست‌تر خواهد بود و در ثانی خاک حاصل از چاه کنی و همچنین نخاله‌های ساختمان را در فضای ایجاد شده بین پی‌ها ریخته که این مطلب از لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه میباشد، زیرا معمولاً در موقع گودبرداری کار با ماشین صورت میگیرد و برای خارج نمودن نخاله‌ها و خاک حاصل از چاه فاضلاب می‌باید از وسائل دستی استفاده نمائیم که این امر مستلزم هزینه بیشتری نسبت به کار با ماشین میباشد.
برای جلوگیری از ریزش دیواره‌های محل گودبرداری به داخل گود، معمولاً دیواره‌های اطراف باید دارای شیب ملایمی مانند شکل فوق باشد که با خط عمود زاویه‌ای به اندازه میسازد. اندازه این زاویه بستگی به نوع خاک محل گودبرداری دارد. هرقدر خاک محل محل سست‌تر و ریزشی‌تر باشد اندازه زاویه بزرگتر خواهد شد. جدول زیر اندازه زوایه را برای خاکهای مختلف تعیین می‌نماید.
استفاده از دیوارهای مانع
چون ایجاد شیب مورد لزوم موجب کار اضافی برای حمل خاک بیشتر به خارج و انتقال مجدد آن بعد از ساختن دیوار مورد لزم به پشت دیوار میباشد لذا برای جلوگیری از پرداخت هزینه بیشتر و عدم انجام کار اضافی در موقع گودبرداری در زمینهای سست بعضی وقتها در صورت امکان اقدام به ایجاد دیوارهای مانع می نمایند. دیوارهای مانع دارای انواع مختلف میباشد.
1- دیوارهای مانع چوبی
این نوع دیوارها از تخته‌هائی بعرض 20 الی 30 سانتیمتر و ضخامت 4 الی 5 سانتیمتر تشکیل شده است. این تخته‌ها را در اطراف محل گودبرداری می‌کوبند و عمل کوبیدن را معمولاً با چکشهای مکانیکی انجام میدهند و آنرا قدری بیشتر از عمق مورد نیاز در زمین می‌کوبند. نظر به اینکه این تخته‌ها در موقع عبور از لایه‌های مختلف زمین ممکن است به قطعات سنگی برخورد نموده و بشکند به قسمتهای انتهائی این تخته‌ها صفحات فولادی نوک تیز نصب می‌نمایند تا هم از شکستن آنها جلوگیری نموده و هم عمل فرو رفتن آنها در زمین آسانتر شود.
2- دیوارهای مانع بتونی
برای ایجاد دیوارهای مانع گاهی اوقات بجای استفاده از تخته از صفحات بتونی که دارای ضخامت کمتری بوده و در نتیجه بهتر در زمین فرو میرود و قدرت مقاومت آن نیز بیشتر است استفاده می‌نمایند.
پی کنی
اصولاً پی کنی به دو دلیل انجام میشود.
1- دسترسی به زمین بکر :
با توجه به اینکه کلیه بار ساختمان بوسیله دیوارها یا ستونها به زمین منتقل میشود در نتیجه ساختمان باید روی زمینی که قابل اعتماد بوده و قابلیت تحمل بار ساختمان را داشته باشد بنا گردد. برای دسترسی به چنین زمینی ناچار به ایجاد پی برای ساختمان می‌باشیم.
2- برای محافظت پایه ساختمان و جلوگیری از تأثیر عوامل جوی در پایه ساختمان باید پی سازی نمائیم. در اینصورت حتی در بهترین زمینها نیز باید حداقل پی‌هائی به عمق 40 تا 50 سانتیمتر حفر نمائیم.
تقسیم بندی زمینها
بطور کلی زمینها به چند دسته تقسیم میشوند.
الف- زمینهای خاکریزی شده (زمینهای خاکی دستی) مانند بعضی از اراضی شمال تهران و خندق‌های پر شده که همه بوسیله خاک دستی پر شده‌اند. مقاومت این زمینها بسیار کم بوده و قدرت مجاز آنها در حدود 80 گرم بر سانتیمتر مربع میباشد. این زمینها بدون پی‌سازی‌های ویژه مانند شمع کوبی و غیره به هیچ وجه برای ساختمان مناسب نیستند.
ب- زمینهای ماسه‌ای، مانند زمینهای سواحل دریا. این زمینها برای ساختمانهای سبک مناسب هستند و در حدود 1 تا 2/1 کیلوگرم بر هر سانتیمتر مربع بار تحمل می‌نمایند. و در بعضی از انواع زمینهای سواحل دریا که ماسه ای بوده و به کلی فاقد خاکهای چسبنده میباشد (خاک رس) بیش از 500 گرم بار تحمل نمی‌کنند. در این گونه زمینها نیز باید برای ساختمانهای سبک طبق شرایط محلی پی‌سازی ویژه صورت بگیرد و در ساختمانهای بزرگ طبق محاسبه ابعاد پی باید ساخته شود.
ج- زمینهای شین: اگر این زمینها دارای دانه بندی خوب باشند بطوریکه دانه‌های ریز فضای خالی بین دانه‌های درشت تر را پر نموده و تولید جسم توپر و متراکمی کرده باشد و این دانه بندی بوسیله ماده چسبنده بهم متصل باشد (خاک رس به اندازه لازم) برای ساختمان بسیار مناسب بوده و مقاومت مجاز آن در حدود 5/2 و حتی 5/3 کیلوگرم بر سانتیمتر مربع میباشد به این گونه زمینها زمین دج گفته میشود.
د- زمینهای رسی: این زمینها به دو دسته تقسیم میشوند.
- زمینهای رس خشک که فشاری در حدود 5/1 کیلوگرم بر سانتیمتر مربع را تحمل می‌نمایند مانند زمینهای جنوب تهران.
- زمینهای رس تر (آبدار): این زمینها بواسطه وجود آب فراوان داخل خاک دارای سستی‌های زیادی بوده و قدرت مجاز آن برحسب درصد آب موجود در آن متفاوت است.
وزن ساختمان :
منظور از تعیین وزن ساختمان وزنی است که بوسیله پی در اثر بار مرده و بار زنده ساختمان به هر سانتیمتر مربع از زمین وارد میآید. مثلاً در ساختمانهای بنائی ابتدا یکی از دیوارهائی که حمال بوده و از لحاظ بار وزن بیشتری را تحمل می‌نماید در نظر می گیریم و وزن بار مرده و بار زنده وارد شده از این دیوار به پی را مورد مطالعه قرار میدهیم. برای این کار ابتدا وزن دیوار را محاسبه می‌نمائیم. آنگاه این وزن را با بار مرده وارد از سقف جمع نموده بر سطح پی تقسیم می‌کنیم تا وزن وارد بر یک سانتیمتر مربع بدست آید.
انواع پی‌ها :
پی‌ها از لحاظ نوع ساختمان و مقاومت زمین و وزن ساختمان دارای انواع مختلف میباشند.
در مورد پی نقطه‌ای در قسمت ساختمانهای بتونی و در مورد پی نواری در قسمت ساختمانهای آجری توضیح داده خواهد شد.
پی‌های عمودی :
با این گونه پی‌ها که رادیه ژنرال هم می‌گویند بیشتر از بتن مسلح ساخته میشود و دارای محاسبات فنی مفصل و دقت اجرای فوق العاده میباشند. برای ساختمانهائی که دارای وزن فوق العاده زیاد بوده و یا ساختمانهائی که در زمینهای سست ساخته میشود اینگونه پی‌ها ایجاد می گردد.
شمع کوبی :
در زمینهائی که خیلی سست بوده و به هیچ وجه قدرت تحمل بار ساختمان را نداشته باشد مانند خاکهای دستی و یا زمینهای ماسه و یا در محل‌هایی که زمین بکر در عمق‌های زیاد قرار داشته و برداشتن کلیه خاکهای سطحی مقرون به صرفه نباشد از طریق شمع کوبی بار ساختمانی را به زمین بکر منتقل می‌نمایند. بدین طریق که در امتداد پی‌های ساختمان یعنی در طول دیوارهای اصلی که باربر میباشند با فاصله‌های معین (در حدود 2 متر یا 5/2 متر) مانند شکل چاه حفر می‌نمایند. و در ساختمانهای بتونی و بتونی که باید پی نقطه ای اجراء کنیم زیر هر ستون چاه حفر می‌نمایند. و این حفاری را تا زمین بکر و محکم ادامه میدهند و کف چاه‌ها را مطابق شکل زیر خزینه نموده تا سطح اتکاء آن با زمین بیشتر باشد.
ساختمانهای آجری
نخستین مرحله در ساختمانهای آجری مانند سایر ساختمانهای پی‌سازی میباشد که این کار بعد از گودبرداری و پی‌کنی باید صورت بگیرد. معمولاً برای ساختمانهای آجری که دیوارهای اصلی حمال میباشد از پی‌های نواری استفاده میشود.
پی‌های نواری را در امتداد دیوارهای حمال و تیغه‌ها با عمق و عمیق معین حفر می‌نمایند.
عرض پی :
معمولاً عرض پی قدری بزرگتر از عرض دیوار روی آن ساخته میشود. زیرا اولاً همیشه فشار وارده و سطح تحت فشار با هم نسبت معکوس دارند. در ثانی فرض بر این است که بار وارده وسیله دیوار یا ستون به پی با زاویه 45 درجه منتقل میشود. بدین جهت هم عرض پی را بزرگتر از عرض دیوار می‌گیرند و چنانچه پی از مصالح گران قیمت ساخته شود از ساختن کناره‌های پی خودداری نموده و آنرا بصورت پله و یا شیب‌دار میسازند.
لایه‌های پی‌های نواری
لایه‌های پی سازی در پی‌های نواری به ترتیب از پائین به بالا عبارتند از :
- شفته ریزی
- کرسی چینی
- شناژ
- ملات ماسه سیمان برای زیر ایزولاسیون رطوبتی
- قیر و گونی برای ایزولاسیون رطوبتی
- ملات ماسه سیمان برای پوشش روی قیر و گونی
- دیوار چینی اصلی
1- شفته ریزی :
پی‌های نواری معمولاً با شفته پر میشوند. شفته مخلوطی است از خاک مناسب و آهک شکفته و آب.
کار آموزی عمران
