بافت (tissue) به مجموعه ای از سلولهای گیاهی اطلاق می گردد که کار واحدی را در پیکره یک جاندار انجام میدهند، بافت های گیاهی دارای تنوع بسیاری می باشند و میزان این تنوع ارتباط زیادی با سطح تکامل گیاه دارد. بدین معنی که در گیاهان تکامل یافته تر و عالی تر، تنوع بافتی نیز به اوج خود می رسد. از اینرو بطور مثال در خزه‌ها، بافت ها عمدتاً تنها پارانشیمی میباشند و تنوع آنچنانی از نظر بافتی دیده نمی شود، در صورتیکه در گیاهان عالی گلدار تنوع فوق العاده بافتی وجود دارد و بافت ها کاملاً اختصاص یافته اند. از اینرو اغلب بافت هایی که توضیح داده خواهد شد، لزوماً در گیاهان ابتدایی تر حضور ندارند.
انواع بافت :
الف- بافت های مریستمی ب - بافت های غیر مریستمی یا دائمی
الف – بافت های مریستمی Meristematic tissues
بافت مریستمی بافتی جوان، تمایز نیافته و پویاست که منشاء و خاستگاه کلیه بافت ها و اندامهای گیاهی دیگر است.
سلولهایی که این بافت را تشکیل میدهند دارای خصوصیات زیر می باشند:
اغلب کروی یا چند وجهی، دارای دیواره نازک و بیشتر سلولزی (فقط دیواره اولیه)، محتوای سیتوپلاسمی متراکم، هسته درشت و مشخص، بدون واکوئل و یا دارای واکوئل هابی ریز و فاقد مواد ذخیره ای و مواد رنگی، پلاست ها بصورت پیش پلاست می باشند.
این یاخته‌ها بهم فشرده و متراکم و فاقد فضای بین سلولی و دارای قدرت تقسیم فوق العاده اند.
سلولهایی که در اثر تقسیم مستمر سلولهای مریستمی بوجود می آیند، سلولهای آغازین (Cellules initials) نامیده می شوند که دارای دیواره ضخیم تر، جثه بزرگتر و توان کمتر برای تقسیم در مقایسه با سلولهای مریستمی می باشند. تغییراتی که در این بافت ها انجام می گیرد به تمایز بافتی (Histological differentiation) معروف است و طی آن بافت مریستمی به بافت های پایدار و دایمی تبدیل می شود.
نکته
ممکن است بافت های دائمی در شرایط خاصی به بافت مریستمی تبدیل گردند. این بافت ها عمدتاً پارانشیمی می باشند.
تقسیم بندی بافت های مریستمی:
بافتهای مریستمی براساس برخی معیارها به شکل های مختلف تقسیم بندی می شوند:
1 – براساس مقدار توسعه
1 – 1 – مریستم ابتدایی (Promeristem یا Primordia)
گروهی از جوانترین و ابتدایی ترین سلولها می باشند که در مراحل جنینی بوده و از اینرو مریستم جنینی نیز نامیده می شوند. حاصل تقسیم این مریستم، مریستم اولیه می باشد. این نوع مریستم در رأس ریشه‌ها و ساقه‌ها قرار دارد.
2 – 1 – مریستم اولیه (Primary meristem)
مریستم حاصل از مریستم ابتدایی که در چند میلی متری رأس ریشه‌ها و ساقه‌ها قرار دارد که به سرعت تقسیم شده و بافت اولیه دائمی را تشکیل میدهند که رشد طولی گیاه را باعث می شوند.
3 – 1 – مریستم ثانوی یا لایه زاینده (Secondary meristem)
بافتهای اولیه دائمی گاه تحت شرایطی به حالت مریستمی برگشته و تقسیم می شوند. این تقیسمات به رشد عرضی یا قطری گیاه منجر می گردد. مثل مریستم کامبیوم آوندی و چوب پنبه که در اغلب نهاندانگان چند ساله و بازدانگان فعال است.
2 – براساس جایگاه و محل
1 – 2 – مریستم انتهایی (Apical meristem) یا نقاط رشد
در نوک ریشه و ساقه و انشعابات آنها که باعث رشد طولی می شوند.
2 – 2 – مریستم میانگره (Intercalary meristem)
این نوع مریستم در بخش های مختلف میانگره در بیشتر گیاهان تک لپه و دولپه وجود دارد که دارای فعالیت محدودی است و در تک لپه‌ها باعث رشد طولی برگ و میانگره‌ها و گاه محور گلاذین و دمگل می گردد.
3 – 2 – مریستم جانبی (Lateral meristem)
این مریستم در ریشه‌ها و ساقه‌های مسن وجود دارد و باعث رشد قطری ساقه و ریشه می گردد.
نکته
مریستم زیر انتهایی (Sub apical) در گیاهانی مثل کلم و کاهو که دارای رشد روزتی اند، این نوع مریستم در زیر مریستم انتهایی و فقط در انتهای ساقه است و باعث رشد طولی میانگره‌ها می شود
3 – براساس نوع بافتی که از آنها بوجود می آید:
1 – 3 – پروتودرم (Protoderm) بخش اپیدرم
2 – 3 – پروکامبیوم (Procambium) بافت های آوندی
3 – 3 – مریستم زمینه ای (Ground meristem) غیر از اپیدرم و آوند
بنابراین مریستم زمینه ای سازنده بخش عمده پیکر گیاه است.
ب – بافتهای غیر مریستمی یا دائمی (Non-Meristematic or Permanent tissue)
این بافتها از سلولهایی تشکیل شده اند که منشاء آنها سلولهای مریستمی است. این سلولها تاحد زیادی خاصیت تقسیم خود را از دست داده اند و بسته به عمل خود، دارای اشکال و اندازه‌های گوناگونی می باشند. بافت های دائمی ممکن است از یک نوع سلول (بافت ساده = Simple tissue) و یا بیش از یک نوع سلول (بافت مرکب = Complex tissue) تشکیل شده باشند. این یاخته‌ها ممکن است مرده و یا زنده باشند. بافت های اولیه دائمی حاصل ازتقسیم مریستم اولیه است. درحالیکه بافتهای دایمی ثانوی از تقسیمات مریستم ثانوی بوجود می آیند. بافتهای ثانوی در دولپه ای ها و بازدانگان وجود دارد و در بیشتر گیاهان تک لپه این نوع بافتها دیده نمی شود.
بافت های ساده: پارانشیم، کلانشیم، اسکرانشیم و بافت ترشحی
بافت مرکب: بافت های هادی و محافظ
1 – بافت های ساده
پارانشیم Parenchyma
این بافت عمومی ترین و فراوانترین بافت گیاهی است که تقریباً در تمام قسمت های گیاه و در همه سنین دیده می شود و اولین بافت دائمی است که در گیاه توسعه می یابد. این بافت ساده از مریستم زمینه ای بوجود می آید و بطور کلی زمینه سایر بافتهای گیاهی است و فواصل بین بافتها را پر می کند.
شکل سلولهای تشکیل دهنده این بافت، متنوع ولی معمولاً چند وجهی و بعضاً کشیده است. دیواره سلولی معمولاً نازک و سلولزی است و فقط دیواره اولیه توسعه یافته است و دیواره ثانوی در آنها وجود ندارد. معمولاً فضای بین سلولی وجود دارد، محتویات سلولی بسته به نحوه فعالیت متفاوت است. واکوئل در این بافتها وجود دارد و هسته معمولاً نسبتاً درشت و در مرکز و یا حاشیه سلول قرار دارد.
انواع بافت پارانشیم
1 – کلرانشیم Chlorenchyma یا پارانشیم کلروفیل دار
بافت تمایز یافته ای است که سلولهای تشکیل دهنده آن حاوی مقادیر زیادی کلروپلاست است و از اینرو مهمترین بافت سنتزکننده مواد در گیاهان می باشد. این بافت در لایه‌های خارجی سافه‌های سبز علفی و نیز در برگها به دو صورت پارانشیم نرده ای (Palisade parenchyma) و پارانشیم اسفنجی (Spongy parenchyma) دیده می شود. فواصل زیادی بین سلول ها وجود دارد
2 – پارانشیم ذخیره ای Storage parenchyma
این نوع پارانشیم وظیفه ذخیره مواد را در گیاهان به عهده دارد و در ریشه، ساقه، دانه و میوه یافت می شود. این مواد ذخیره ای غالباً هیدرات کربن و گاه پروتئین و چربی است. سلولهای تشکیل دهنده این بافت معمولاً شکل مشخصی ندارند و دارای دیواره سلولی نازک می باشند. این سلولها فاقد کلروپلاست بوده و در عوض آمیلوپلاست و لوکوپلاست های دیگری دارند.
3 – پارانشیم آبی
سلولهای بزرگ این بافت دارای واکوئل های درشتی می باشند که محتوی آب می باشد. این نوع پارانشیم در ساقه‌ها و برگهای گیاهان گوشتی (Succulent) وجود دارد. آب ذخیره شده با موسیلاژ (مواد قندی) همراه بوده و گیاه در مواجهه با خشکی از آن استفاده می کند.
4 – پارانشیم هوایی Aerenchyma
بین سلولها فضای زیادی وجود دارد که حفره‌های پیوسته ای را بوجود می آورند که باعث سبک وزنی و تخلخل اندام ها می گردد و به این ترتیب نفوذ و جریان اکسیژن را در بخش های مختلف گیاه میسر می سازد. در واقع حجم فضاهای خالی بیشتر از حجم سلولهاست. این نوع پارانشیم بیشتر در گیاهان آبزی دیده میشود.
5 – پارانشیم زمینه ای Ground parenchyma
پارانشیمی است که فضای بین سایر بافتها و اندام ها را پر می کنند و زمینه ای برای استقرار آنها می باشد. گاه نیز سلولهای مریستمی مثل کامبیوم از آنها منشاء می گیرند. بافت زمینه ای بسته به محل استقرار دارای اشکال و محتویات مختلفی است.
نکته
برخی از سلولهای بافت پارانشیمی در ترمیم زخمها و بهبود سلامتی گیاه نیز نقش دارند
برخی دیگر از سلولهای بافت پارانشیم در انتقال مواد در فواصل کوتاه نقش داشته و مواد مختلف را در مقیاس سلولی انتقال میدهند، به این سلولها، Transfer cells نیز گفته می شود.
کلانشیم Collenchyma
این بافت ساده که منشاء آن، مریستم انتهایی است، بافتی مقاوم و استحکام بخشنده برای همه بافتهای جوان و در حال رشد است و دارای سلولهایی زنده با دیواره سلولی ضخیم و شکلی کم و بیش کشیده و یکنواخت می باشد. این سلولها فاقد دیواره ثانوی بوده و تنها دیواره سلولی اولیه در آنها وجود دارد. از اینرو این سلولها زنده و فعال اند. ضخامت دیواره سلولی که از جنس پکتوسلولزی است، در ابعاد مختلف سلول غیر یکنواخت بوده و از اینرو براساس نحوه تجمع مواد در دیواره سه نوع مختلف از بافت های کلانشیمی وجود دارد :
انواع بافت کلانشیم
1 – کلانشیم حلقوی : Circular collenchyma
دیواره‌های سلولی تقریباً به طور بکنواختی ضخیم می شوند.
2 – کلانشیم گوشه دار یا زاویه ای : Angular collenchyma
رسوب و تجمع مواد در گوشه‌های سلول دیده می شود. فضای بین سلولی در آنها وجود ندارد.
3 – کلانشیم صفحه ای یا لایه ای : Lamellar collenchyma
سلولها در لایه‌های منظم تری قرار دارند و در دیواره برخی از این سلولها تجمع مواد صورت گرفته است.
4 – کلانشیم حفره ای : Lacunar collenchyma
در این نوع کلانشیم در بین سلولها فضاهای خالی نسبتاً کوچکی وجود دارد که دیواره اطراف این فضاها به شدت سلولزی و ضخیم شده است.
بافت کلانشیم معمولاً بلافاصله در زیر اپپدرم یا چند ردیف پایین تر قرار دارد. این بافت بیشتر در ساقه‌ها دیده میشود و در ریشه‌ها نیز بندرت دیده می شود. در دمبرگ برگها نیز این بافت توسعه قابل توجهی یافته است. کلانشیم معمولاً در تک لپه‌ها دیده نمی شود.
نکته :
برخی سلولهای بافت کلانشیم دارای کلروپلاست بوده و قادر به انجام عمل فتوسنتز می باشد.
اسکلرانشیم Sclerenchyma
بافتی ساده و استحکامی است که تقریباً در همه اندامهای گیاهی (هم در ساختمان های نخستین و هم ساختانهای ثانویه) دیده می شود. دیواره ثانوی لیگنینی در سلولهای بافت اسکلرانشیم توسعه یافته و از اینرو، سلولهای بالغ این بافت سلولهایی غیرفعال و مرده اند. گاه ممکن است دیواره‌ها 80 تا 90 درصد سلول را تشکیل دهند و درون سلول فقط یک مجرای باریک باشد. با این وجود، گاه ارتباط بین سلولها با منافذی به نام پلاسمودسماتا میسر می شود. گاه جنس دیواره از سلولز خالص است و ممکن است در تهیه الیاف و نساجی مورد استفاده تجاری قرار گیرد (مثل گیاه کتان). سلولها از نظر شکل تنوع بسیار زیادی دارند. این بافت گاه به صورت تجمعی و توده ای و گاه به صورت منفرد و پراکنده دیده می شود.
انواع بافت اسکلرانشیم
با وجود تنوع زیادی که در این بافت مشاهده می شود، سلولهای این بافت را در دو گروه تقسیم بندی می کنند:
1 – فیبرها یا الیاف Fibers
سلولها کشیده و نسبتاً دراز با طول تقریباً یکنواخت و مرده می باشند، که دو انتهای آنها سوزنی و باریک می شود. دیواره ثانوی این سلول ها ضخیم بوده و محوطه درونی سلولها (لومن) معمولاً به صورت مجرای باریکی مشاهده میشوند و در بین سلولها فضای خالی دیده نمی شود. سلولها از طریق منافذی به نام لان با هم ارتباط دارند. الیاف معمولاً به صورت دستجاتی در نزدیکی آوندهای چوبی و آبکشی مستقر می باشند و روی این اصل، به نام الیاف چوبی و آبکشی معروف می باشند. فیبرهایی که دستجات آوندی را در تک لپه‌ها محصور می کنند، غلاف آوندی (Bundle sheat) نامیده می شوند.
2 – اسکلرئیدها Sclereids
برخلاف فیبر، شکل سلولهای اسکلرئید بسیار متنوع و گاه عجیب است و بسیاری از آنها به صورت انفرادی در میوه‌ها، گلبرگها و برگها قابل مشاهده می باشند و از اینرو به عنوان یک Idioblast تلقی می شوند (سلولی که در میان سلولهای تشکیل دهنده بافتی واقع شود که ویژگی کاملاً متفاوتی باهم دارند) سلولهای اسکلرئیدی بالغ دیواره ثانوی سختی داشته و کاملاً مرده اند. جنس دیواره‌ها از ماده ای به نام لیگنین است.
انواع اسکلرئیدها
1 – اسکلرئیدهای سنگی Brachysclerieds
سلولهای سخت سنگی (Stone cells) شیبه سلولهای پارانشیمی بوده و ایزودیامتریک می باشند و معمولاً بطور انفرادی در ساختمانهایی نظیر میوه‌ها (مثل به و گلابی) یافت می شوند. فضای دخلی این سلولها لان یا پونکتاسیون نامیده می شود.
2 – اسکلرئیدهای استخوانی Osteoscleroids
اسکلرئیدهای استخوانی شکل که معمولاً بطور انفرادی در برگها و دانه‌ها یافت می شوند. معمولاً دانه لوببا و باقلا چنین اسکلرئیدهایی را در ساختمان خود دارا می باشند.
3 – اسکلرئیدهای ستاره ای Asterosclereids
اسکلرئیدهای ستاره ای که در برخی گیاهان یافت می شوند. گاه در بافت برگی از اپیدرم فوقانی تا اپیدرم تحتانی امتداد دارند. این سلولها در برگ چای قابل مشاهده اند.
فهرست مطالب:
بافت شناسی .................................................................................... ................................................................. 1
انواع بافت ................................................................................ ................................ ............................. 1
الف – بافت های مریستمی .......... .......................................................................... ........................................... 1
تقسیم بندی بافت های مریستمی .............................................. .......................................................................... 2
ب – بافت های غیر مریستمی یا دائمی .............. ............................... ............................................................... 3
1 – بافت ساده .............................................................................. .............................................. .................... 3
پارانشیم .............................................. .............................................. .............................................. ............... 3
انواع بافت پارانشیم ............................... .............................................................................................................. 3
بافت کلانشیم ....................................................................... .............................................................................. 4
انواع بافت کلانشیم ........................................................ .................................... ............................................. 5
اسکلرانشیم ...................................................... .............................................. .................................................. 5
انواع بافت اسکلرانشیم ......................................... .............................................. .............................................. 5
بافت ترشحی ............................................................................. ....................................................................... 6
انواع بافت ترشحی ....................... ............................................. ....................................................................... 7
2 – بافت مرکب ................................................................................................................................................. 9
بافت های هادی (هدایت کننده) ......................................................................................................................... 9
بافت آوند چوبی ............................... .............................................. ................................................................ 9
بافت آوند آبکش ........................ .............................................. ..................................................................... 13
بافت محافظ ............................. .............................................. ....................................................................... 15
1 – بافت اپیدرم یا روپوست ................................................... ....................................................................... 15
2 – بافت پریدرم .............................................. ................................................................................................ 16
شامل 17 صفحه فایل word قابل ویرایش
دانلود جزوه بافت شناسی گیاهی