آیینه کاری در معماری
آیینه در فرهنگ ایرانی نماد پاکی، راستی و صداقت است و به همین دلیل است که ایرانیان از آیینه در خانه، آئین ها و مراسم و حتی معماری بسیار استفاده می کنند. از آیینه در معماری به منزله عنصری تزئینی و به دلیل جذب نور بیشتر و ایجاد محیطی دل انگیز استفاده شده است. در واقع استفاده از آیینه در تزئین بنا یا معماری ابتکار هنرمندان ایرانی است و اوج شکوفایی هنر آیینه کاری در معماری دوره ی قاجاریه بوده است که نمونه های بسیاری از آن را در عودلاجان می توان یافت.
آیینه کاری، این هنر تزیینی ایرانی ابتدا با نصب آیینه های بزرگ بر بدنه بنا چه درون و چه نمای بیرونی بنا استفاده می شد. در بناهای دوران صفوی نمونه های بسیاری از این گونه آیینه کاری داریم که در کاخ های دوره قاجاریه نیز استفاده می شد. از نمونه های شاخص کاربرد آیینه قدی در دوره قاجاریه می توان به آیینه کاری تالار آیینه، کاخ الماس، کاخ شمس العماره، کاخ بادگیر و کاخ گلستان اشاره کرد. بعدها آیینه کاران از قطعات کوچکتر آیینه نیز استفاده کردند و آثار ظریف تری با طرح ها و شکل های مختلف به وجود آوردند. ترکیب این هنر با هنرهای دیگر، آثار جدید و زیبایی به وجود آورده است؛ مانند ترکیب نقاشی بر چوب و آیینه در کاخ بادگیر، کاخ گلستان تهران و در سقف تالار بزرگ عمارت نارنجستان شیراز.
آئینه کاری ریشه اقتصادی نیز داشته است. آیینه، یکی از کالاهای وارداتی به ایرانیان بوده است. آیینه ها در حین جابجایی در راه می شکستند. هنرمندان ایرانی با درنظر گرفتن ضرر اقتصادی بر اثر شکستن آیینه ها تصمیم می گیرند، با استفاده از ذوق هنری خود از قطعات شکسته آن استفاده کنند. در واقع این ابتکار، هنر آیینه کاری را دارای ریزه کاری ها کرد و به این هنر جلوه ای خاص بخشید .
دیوان خانه کریم خان زند در شیراز نمونه زیبایی از این هنر است که به دستور آغا محمد خان ویران شد و ستون های حجاری شده و درهای خاتم و آیینه های بزرگ آن برای استفاده در دارالاماره تهران (ایوان تخت مرمر کنونی) به تهران منتقل شد. آیینه کاری به تدریج پیشرفت کرد و گسترش یافت و در بیش از یک قرن، آثاری چون تالارها و اتاق های شمس العماره، کاخ گلستان، ایوان و آستانه حضرت عبدالعظیم در شهر ری، آیینه کاری دارالسیاده آستان قدس رضوی در مشهد، ایوان آستان حضرت معصومه در قم و کاخ موزه سبز کنونی در مجموعه سعد آباد شمیران و کاخ مرمر در تهران به وجود آمد. آیینه کاری به مرزهای جغرافیایی ایران محدوده نشد و به دلیل زیبایی بسیار آن و همچنین بخشیدن جلوه ای خاص به اماکن مذهبی به کشور های اسلامی به ویژه کشورهایمنطقه، مانند عراق ، سوریه ، عربستان وارد شد.
در محله های قدیم تهران که هسته اولیه پایتخت محسوب می شدند، نمونه های بسیاری از آیینه کاری مشاهده می شود. این هنر در امامزاده ها، مساجد، عمارات و خانه های قدیمی محله عودلاجان نیز به چشم می خورد. نمونه ای از این آینه کاری را می توان در امامزاده یحیی دید. امامزاده یحیی در سال ۱۳۲۰ ه.ش در محل بنای خشتی قدیم که در سال ۱۳۱۸ ه.ش منهدم شده بود، به همان سبک اصلی ساخته شد و تا سال ۱۳۲۸ ه.ش هیچ تزیینی نداشت. از این سال کاشیکاری و تزییناتی بر روی گنبد و آینه کاری انجام شد که زیباترین بخش آن ورودی اصلی بقعه در ضلع شمالی با فضایی زیبا و سقفی مزین به آیینه است.(۱)
نمونه های بسیار دیگری از آینه کاری های دوران قاجار همچنان در بناها و عمارت های باقی مانده از آن دوران در محله عودلاجان وجود دارد. از این دست می توان به تالار آینه کاری با شکوه خانه امام جمعه واقع در کوچه ای به همین نام در خیابان ناصرخسرو و تالار آینه نصیرالدوله که با فاصله نسبتا زیادی از بنای اصلی آن در انتهای کوچه هداوند قرار دارد و با تلفیق رنگ در گچبری ها و کنار آینه کاری ها نمای بسیار زیبایی خلق کرده است، اشاره کرد. این هنر که زمانی در تمامی خانه ها نما و جلوه داشته است امروز به دست فراموشی سپرده و به بناهای مذهبی محدود شده است. آینه و انعکاس نور در آن که تمثیلی از حضور و وجود خداوند است دیگر زینت بخش خانه ها نیست. در بعضی از مرمت های غیر اصولی ابنیه تاریخی، شاهد ویرانی آینه کاری ها به علت ناتوانی در مرمت آن هستیم که این مسئله توجه بیشتری را می طلبد.
مصالح و مواد مورد استفاده در هنر آینه کاری عبارتند
پروژه و تحقیق- آیینه کاری در معماری - در 50 صفحه-pdf