چای مانند قهوه و کاکائو در ردیف رایج ترین و مهمترین نوشابه های مطبوع مورد مصرف در بیشتر کشورهای جهان از جمله ایران می باشد. نظر به اینکه ایران با دارا بودن حدود یک درصد از جمعیت جهان 4 تا 5/4درصد از مصرف کل چای جهان را به خود اختصاص داده است آن را می توان از کالاهای مهم و عمده مورد نیاز عامه مردم دانست که در نتیجه در مخارج کل گروه های اقشار کم درآمد جامعه هزینه قابل توجهی را به خود اختصاص داده است.چای دارای اهمیت غذایی و دارویی بسیاری است ولی مهمترین اثر آن تاثیر بر روی سیستم اعصاب و در نتیجه رفع خستگی و ایجاد آرامش در انسان است.
چای دارای مقادیر قابل توجهی پروتئین،هیدرات های کربن و انواع مختلفی از ویتامین ها و سایر ترکیبات شیمیایی از قبیل کافئین،پلی فنل های اکسید شده و.......می باشد.
علاوه بر این چای دارای ارزش انرژی زائی بالایی بوده که مقدار قابل توجهی از کالری مورد نظر بدن را فراهم می سازد،به طوریکه از یک فنجان چای 4 کیلو کالری انرژی به بدن می رسد و اگر با یک حبه قند نوشیده شود انرژی آن به 29 کالری می رسد.
بوته چای اولین بار هزاران سال پیش در چین در حالی پیدا شد که به طور خودرو می رویید و استفاده ای برای انسان نداشت ولی بعدا به صورت دم کرده برای رفع خستگی مورد توجه قرار گرفت.
این گیاه در حدود 100 سال پیش توسط مرحوم کاشف السلطنه چایکار وارد ایران شد.با وجود محدودیت های زیادی که در آن زمان در راه توسعه و گسترش کشت و صنعت این محصول در ایران وجود داشت ولی به علت رشد چشمگیر مصرف چای در کشور و علاقمندی مردم به کاشت آن،سطح زیر کشت این محصول و به دنبال آن تعداد کارخانجات چای سازی افزایش یافت.به طوری که هم اکنون این محصول از لحاظ کاشت و پرورش،مراحل بدوی خود را طی نموده و در مرحله اعتلای خود است. افزایش کیفیت و کمیت چای تنها با افزایش سطح زیر کشت و ازدیاد کارخانجات میسر نیست بلکه علمی عمل کردن در مراحل مختلف کاشت،داشت،برداشت و همچنین به طرز اصولی و صحیح عمل نمودن در مراحل خشک کردن،تخمیر و نگهداری آن است که می تواند آثار مهم و تعیین کننده ای در افزایش کیفیت و کمیت چای تولیدی بگذارد.
1-تاریخچه کشت چای درجهان و ایران:
تحقیقات نشان می دهد که بوته چای را در حدود 3000 سال قبل از میلاد مسیح در چین می شناختند.گیاه چای و واریته های آن به حالت وحشی در شمال هند در ناحیه ای به نام آسام و مناطقی مانند تونکین و لائوس می روئید. هم اکنون کشت این گیاه در کشورهای چین،هندوستان، ژاپن،سیلان،جاوه،برزیل،نواحی شمالی ایران و............و بسیاری از کشوررهای اروپایی رواج دارد.
از نظر کاشت ومصرف چای،چین اولین محلی است که این گیاه در آنجا در حدود 2700 سال قبل از میلاد مسیح کشت شده و به مصرف می رسیده است،مردم ایالات شان (shan) و برمه از برگ چای استفاده می کردند.آن گاه پس از آن به سایر کشورها منتقل شده است. هم اکنون کشت چای از مدار 420 عرض شمالی تا 330 عرض جنوبی رواج دارد.از نظر گیاهشناسی و جغرافیایی،دانشمندان طبق بررسی ها و تحقیقات انجام شده مکان درختان وحشی چای را در ناحیه ای بین یونان (یکی از ایالات جنوبی چین)و شمال هند و چین و بیرمالی و شمال شرقی هندوستان تعیین نموده اند.
کشت چای از دره یانگ تسه آغاز گردید و سپس از آنجا به طرف سواحل اقیانوس آرام و آنگاه به طرف جزایر ژاپن کشیده شده است،پس از آن نیزاز سمت جنوب غرب کشت چای توسعه یافته سپس به هندوستان،هند و چین و جزایر اندونزی رسیده است.بنابراین چای دارای دومحورانتشار بوده است،یکی غربی-شرقی از آسام به چین و دیگری جنوبی-شرقی از شهریان نان (Yun Nan) چین تا منطقه کوچین چین (cochin – chin)
تا مدت ها کشت و تولید چای تنها به کشور چین اختصاص داشت و دیگر کشورها از وجود این گیاه و مصارف آن اطلاع چندانی نداشتند.در زمان های بسیار قدیم کاهن های بودایی برای خواندن دعای بیشتر و درمان بیماری ها از چای به عنوان یک عامل تقلیل دهنده خواب استفاده می کردند که البته کشت اولیه چای نیز در این معابد انجام گرفته است.
هزاران سال پیش کشاورزان چینی،برگهای چای را که به صورت وحشی می رویید می چیدند و پس از پلاس کردن در معرض نور آفتاب و مالش دادن آن توسط دست آن را به وسیله حرارت آفتاب و یا ذغال خشک می کردند،سپس از آن استفاده می نمودند.
در مورد مصرف اولیه چای در ژاپن افسانه ای وجود دارد بدین صورت که؛ کشیشی به نام بودهیدهارما (Bod hidharma) در هنگام مراجعت از چین به ژاپن خواب بر او غلبه کرد،پس از بیدار شدن برای تنبیه خود مژه های خود را کند و بر روی زمین ریخت،این مژه ها در خاک ریشه داد و تبدیل به درخت چای شد،از آن به بعد برای مبارزه با خواب از این گیاه استفاده نمودند.
همان طوری که بیان گردید،این گیاه پس از ژاپن به نواحی آسیا از قبیل اندونزی، هندوستان، سیلان، پاکستان و...منتقل شد،آنگاه از حدود قرن پانزده کشت چای در اروپا نیز رواج یافت به طوری که در کشورهای نظیر انگلستان،فرانسه،هلند،آلمان،کشورهایی متحده آمریکای شمالی و روسیه کشت و تولید چای به سرعت گسترش یافت.
کشت چای در کشورهای مشترک المنافع (شوروی سابق)از سال 1893 آغاز گردید،در این سال اولین بوته های چای در آذربایجان کشت گردید.در این سال ها توسط یکی از مالکان لنکران به نام «م.او.نوو سیلف» بیش از 2000 بوته چای کاشته شد.در حال حاضر مزارع چای این کشور در حدود 6000 هکتار می باشد.
حال به مختصری در مورد تاریخچه کشت چای در ایران می پردازیم . از اوایل قرن 20 چایکاری در کشورهای ایران و ترکیه آغاز گردید. قبل از سال 1280 هجری شمسی کشت چای در ایران رواج نداشت و ایرانیان قدیم قهوه می نوشیدند؛به همین دلیل چایخانه های امروزی همان نام سنتی خود یعنی قهوه خانه را حفظ کرده اند.
در سال 1280 هجری شمسی مطابق با سال 1901 میلادی به علت علاقه دولت وقت ایران به کشت چای در کشور به مرحوم شاهزاده حاج محمد میرزا کاشف السلطنه چایکار که در آن زمان ژنرال کنسول ایران در هند بود ماموریت داده شد تا چگونگی کشت و کار چای و اصول چایسازی را بیاموزد.
مرحوم چایکار پس از مدت ها کار و تلاش روی مزارع چای در هند (حدود یک سال و نیم) موفق شد اصول و فنون چایکاری را بیاموزد.پس از آن با موافقت دولت وقت هند دو هزار نهال را به ایران آورد بعد از مدت ها تلاش و تحقیق و بررسی بهترین محل کشت آن را شهرستان لاهیجان (یکی از شهرهای استان گیلان)شناخت.پس از آن ، مرحوم چایکار با مشقات زیاد قطعه زمینی به مساحت حدود شش جریب در اطراف لاهیجان و همچنین مقداری زمین در اطراف تنکابن یافت و شروع به کشت چای در این دوقطعه اراضی شد که خوشبختانه از آن ها چای معطری به دست آورد.
مرحوم چایکار اولین شخصی بود که در ایران به کاشت این گیاه وتهیه چای خشک اقدام نمود.مرحوم چایکار بار دیگر در سن 65 سالگی عازم هند و چین و ژاپن شد و متخصصینی به نام های «دیلونگزی» ،«هایچو»،«فونچین»و«موچین» را به استخدام دولت ایران در آورد تا چایکاری و چایسازی را به ایرانیان بیاموزند ولی متاسفانه کاشف السلطنه در مراجعت از این سفر در سال 1308 هجری شمسی در نزدیکی بوشهر با اتومبیل شخصی خود به دره پرت شد و به لقاء ا...پیوست.
پس از کشت چای در لاهیجان کشت این گیاه در سایر شهرهای شمالی از قبیل لنگرود، سیاهکل، املش،رودسر،تنکابن،رامس برفی از شهرهای دیگر شمالی رواج یافت.
در سال 1309 سطح زیر کشت چای به صد هکتار رسید و در این سال اولین باغ کشاورزی در تنکابن تاسیس گردید.سپس در سال 1330 سطح زیر کشت آن به 10281 هکتار رسید.
2-کشورهای مهم تولید کننده چای:
قاره آسیا با دارا بودن 80 درصد کل تولید جهانی چای بزرگترین تولید کننده چای است پس از آن قاره آفریقا با 6/10 درصد در مقام دوم و اقیانوسیه با تولید 4/0 درصد کل تولید جهانی، کوچکترین تولید کننده چای جهان است.تولید کنندگان عمده انواع چای در جهان به ترتیب عبارتند از: هندوستان،چین،سریلانکا،کشورهای مشترک المنافع، ژاپن، کنیا، اندونزی،ترکیه،بنگلادش،آرژانتین، مالاوی و ایران.
تولید کنندگان عمده چای سیاه در جهان به ترتیب عبارتند از : هندوستان، سریلانکا، کنیا ، اندونزی ، ترکیه ، آرژانتین، مالاوی، بنگلادش ، ایران ، تانزانیا ، زیمباوه ، و برزیل .
هم چنین تولید کنندگان عمده چای سبز در جهان عبارتند از : چین، ژاپن ،شوروی سابق ، ویتنام ، اندونزی ، هندوستان ، و بنگلادش .
به طور کلی شش کشور هندوستان ، سریلانکا ، بنگلادش ، اندونزی ، کنیا ، و مالاوی حدود 70 تا 75 درصد کل تولید چای سیاه را به عهده دارند.
کشور هندوستان با تولید 30 درصد چای جهان ، بزرگترین تولید کننده چای جهان می باشد و کشور چین نیز با تولید 6/19 درصد چای ، کشور مهم تولید کننده چای است .
3- تولید ، مصرف و واردات چای در ایران طی سال های مختلف :
ایران با جمعیتی حدود یک درصد از جمعیت کل جهان حدود 4 تا 5/4 درصد از مصرف کل چای را به خود اختصاص داده است . این در حالی است که ایران در گروه مصرف کنندگان عمده از انواع چای در جهان قرار دارد و مصرف سرانه در ایران چهار بار بیشتر از مصرف سرانه جهان است .
با توجه به اینکه تولید چای در ایران از 20000000 کیلو گرم در سال 53 به 56436655 کیلو گرم در سال 74 رسیده است ولی به دلیل رشد جمعیت و مصرف سرانه زیاد ، این مقدار تولید تکافوی چای کشور را نمی نماید ، در نتیجه به واردات چای نیز نیاز است ، حدود 3/1 از مصارف داخلی از این طریق تامین می شود .
مصرف کنندگان عمده انواع چای جهان که حدود 72 درصد از مصارف کل چای جهان را به خود اختصاص داده اند به ترتیب عبارتند از : هندوستان ، چین ، شوروی سابق ، انگلستان ، ژاپن ، ترکیه ، ایالات متحده آمریکا ، پاکستان ، و ایران . مصرف کنند گان عمده چای سیاه در جهان که حدود 75 درصد از مصرف کل جهان را به
شامل 144 صفحه فایل word قابل ویرایش
دانلود پروژه چای و پودر فوری چای سبز