ویژگیهای شخصیتی افراد خلاق
پال تورنس (1998) در پاسخ به این پرسش که ویژگیهای شخصیتی چه نقشی در خلاقیت ایفا میکند ، گفته است شخصیت هم می‌تواند خلاقیت را آسان سازد و هم مانع آن شود . ویژگیهایی از قبیل آمادگی برای خطر کردن، کنجکاوی و جستجوگری، استقلال اندیشه، پشتکار و پایداری، شهامت، استقلال رای، خودآغازگری، ابتکار، پرسشگری درباره موقعیتهای معماگونه، و در گیر شدن با امور دشوار از جمله ویژگیهای آسان ساز خلاقیت محسوب می‌شوند. او می‌گوید ، هر عملی که ما برای تشویق این گونه رفتارها انجام می‌دهیم شخص را درجهت خلاقیت بیشتر سوق می‌دهد.(سیف،1387،ص:23).
مطالعاتی که "بارون" (1969) در زمینه شخصیت افراد خلاق انجام داده است نیز نشان می‌دهد که آنها در مقایسه با افراد عادی خوش بین‌تر ودارای انرژی روانی و جسمی استثنایی‌اند. زندگی آنها پیچیده‌تر است و به دنبال تنش‌اند یا از طریق آزاد شدن آن احساس لذت می‌کنند. افراد خلاق، کمتر ضعیف‌النفس بوده و از مسایل و امور آگاهند . (مزلو) آنان به مسایل بنیانی علاقه‌مندند و تمایل زیادی به خطر کردن دارند . نیکسون (1962)،تورنس(1966) و لی‌کاک (1979)،ضمن تحقیقاتی ویژگیهای افراد خلاق را چنین عنوان کرده‌اند:
دارای هوش کلامی و فضایی بسیار برجسته ؛ دارای هوش بالاتر از سطح متوسط ؛ دارای ظرفیتهای حافظه‌ای فوق‌العاده در ثبت و نگهداری وقایع مختلف ؛آمادگی جهت تجربه امور و فعالیتهای مختلف ؛ استقلال فکری ؛ دارا بودن رفتار مطلوب اجتماعی ؛ بیان صریح و روشن ؛ طرز فکر انتقادی، فعال و کنجکاو بودن؛ برخورداری از نوع تفکر واگرا ؛ علاقه‌مند بودن به مسایل فلسفی ؛ مقاوم، باجرأت، انتقاد پذیر و خستگی ناپذیر بودن؛ خود جوش، صادق و ساده بودن (افروز، 1385،ص: 19-18).
تورنس (1989) پس از 22 سال مطالعه مستمر پیرامون ویژگیهای گروهی از کودکان، نوجوانان و جوانان (یعنی از 1985 تا 1980) به این نتیجه می‌رسد که خمیر مایه شخصیت افراد خلاق، استقلال اندیشه و شیفتگی فراوان آنها در برابر مساله یا فعالیت مورد علاقه‌شان است. فرد خلاق کسی است که فکری نو ومتفاوت ارائه دهد. بالطبع احساس گریز از کانال بندیهای مشخص ذهنی، همنوا نبودن با دیگران و استقلال طلبی و آزاد اندیشی می‌تواند پایه‌های تراوش تفکر خلاق و خلق آثار نو را فراهم آورد. بقول «تورنس » خلاقیت شکافتن بن‌بست‌ها و دست دادن با فرداست.
موانع خلاقیت
الف . موانع شناختی
" گیلفورد" در این باره ویژگیهای زیر را نام برده است که عبارتند از : سلطه‌گری ، منفی‌بافی، مقاومت، ترس ، عیب‌جویی ، انتقاد از دیگران، سازشکاری ، تسلیم در برابر قدرت کمرویی . از موانع دیگر که بر سر راه افراد قرار دارند، عبارتند از: عدم اعتماد به نفس ، تمایل به همرنگی ، عکس‌العمل منفی ، حذف خیالبافی ، پیش‌داوریها ، ترس از انحراف وسیع در همنوایی با اجتماع ، ارزش‌ها و هنجاری‌های فرهنگی ( افروز، 1385، ص:20).
"تورنس" مهمترین موانع خلاقیت راچنین ذکر می کند :
- عادت : افراد در حل مسائل روشی را بکار می برند که بدانند با موفقیت همراه است این روش در موارد مشابه تکرار شده و کم کم فرد به آنها عادت می کند . عادت موجب می شود انسان تنها در یک چهرچوب خاصی قرار گیرد و کارهایش را طبق دستورالعمل معینی انجام دهد . لذا امکان یافتن راه حل ها و طرح ها ی جدید کم می شود .
- عدم انعطاف پذیری : انسانی که در قالب معینی فکر و عمل میکند ، انعطاف ناپذیر می شود چنان که قادر به اندیشیدن در جهات مختلف مسأله نیست و تنها یک یا دو جهت را می بیند.
- رویگردانی از ابهامات : افراد اگر احساس کنند قادر به مواجهه با موقعیت های مبهم پیچیده و غیر مطمئن نیستند از آن استقبال نکرده لذا فرصتی برای مقابله با مسائل و رسیدن به افکار خلاف و بازه از دست می دهند . نیاز شدید و افراطی به نظم و ترتیب نمونه ای از این حساسیت است . همه چیز باید کاملاً مرتب باشد تا ابهام و اشکالی پیش نیاید و بدین ترتیب امکان بروز
خلاقیت از بین می رود.
-اتکا بر مفروضات : افراد معمولاً در حل مسائل مرزها و محدودیت ها ی خاصی را فرض می کنند که مانع خلاقیت می شود .
ب. موانع عاطفی
ترس از شکست و اشتباه : ترس از شکست باعث می شود انسان به دنبال اموری برود که احتمال موفقیت در آن بالا باشد . لذا از هرکاری که مستلزم خطر پذیری و ریسک باشد ، اجتناب می کند . در حالی که خلاقیت مستلزم قدرت خطر پذیری بالا ست .
عدم اعتماد به نفس : بسیاری از مواقع افراد از توانایی ها و استعدادهای شگرفی برخوردارند ؛ اما عدم اعتماد به خود مانع بروز قوای خلاقشان می شود . آن ها ممکن است افکار و ایده های زیادی داشته باشند ، اما با تردید به آن ها می نگرند و احساس می کنند نظریات آن ها ارزش زیادی ندارد چنان که حتی جرأت ندارند آنها را به زبان بیاورند . باور نداشتن خویش به تدریج منجر به سرکوب و از بین رفتن توانایی های فرد می شود و قدرت آزاد اندیشی و تعمق را ازدست می دهد . بسیاری از موانع اساسی رشد خلاقیت مانند کمرویی ، زود رنجی ، اولویت قائل شدن به نظر دیگران ، ناشی از عدم اعتماد به نفس است . ( حسینی، 1387 ،ص:65-62)
ج . موانع اجتماعی
مطابقت : منظور از مطابقت همان همرنگ جماعت شدن است که اسبورن نیز به آن اشاره داشت . مطابقت به علت نگرانی از متفاوت به علت نگرانی از متفاوت بودن از دیگران و تنها ماندن رخ می دهد و بدین ترتیب امکان ابتکار و ارائه ی روش ها ی تازه محقق نمی شود .
تأیید طلبی و ترس از عدم استقبال اجتماعی : افرادی که نیازمند تأیید دیگران هستند و از انتقاد، عدم توجه و پذیرش اجتماعی می ترسند ، نمی توانند از خود خلاقیتی نشان دهند .
افراد خلاق معمولاً به کار و ابتکار خویش بیش از استقبال دیگران بها داده و آن را قربانی انتظارات دیگران نمی کنند .
سنت ها : هرچند نمی توان اهمیت سنت ها را نادیده گرفت ؛ اما وجود بعضی از سنت ها و روش های سنتی در کار مانع اندیشه های تازه شده و تأکید و پای بندی بیش از حد به آن ها ، مانع بروز خلاقیت ها می شود . (حسینی، 1388، ص33-30)
د . موانع محیطی
تاثیرات عوامل اقتصادی محیط : چنانچه فرد یا سازمان بیش از حد تحت تاثیر عوامل اقتصادی محیط مثل نرخ بهره ، تعرفه ها ، نرخ ارز و و... قرار گیرد ، انگیزه لازم برای کارهای خلاق را ازدست می دهد.
تاثیرات عوامل بازار و عرضه کنندگان
توجه بیش از حد به رکود رونق بازار یا افزایش قیمت مواد و کاهش عرضه کنندگان و ... به مرور در فرد یا سازمان قالب های ذهنی ای ایجاد می کند که مانع خلاقیت می شوند و همواره امور خلاق و تصمیمات مربوط به ان را تحت لوای آن قالب بررسی می کنند. (سام خانیان , 1388،ص:50).
فرآیند خلاقیت در مدیریت
درباره ی فرآیند خلاقیت، نظریات مختلفی عرضه شده است که به معروفترین آنها اشاره کردیم. الگوی معروف حل خلاق مسائل اسبورن- پارنز نیز می تواند در حل مسائل مدیریتی نقش موثری ایفا کند. این الگو شامل پنج مرحله است که عبارتند از:
- حقیقت یابی : برای ایجاد آمادگی در تعریف مسئله باید به اطلاعات درباره ی آن دست یافت. این مرحله را حقیقت یابی گویند.
- مسئله یابی : در این مرحله مسئله با مشکل تعریف می شود.
- ایده یابی : برای مسئله راه حل های متعددی در نظر گرفته می شود
- راه حل یابی : از بین راه حل های مختلف، بهترین آنها انتخاب می شود.
5. پذیرش یابی : در این مرحله، راه حل انتخاب شده اجرا می شود
تعداد صفحات 21
فرمت فایل : Word
بررسی ارتباط بین خلاقیت مدیران و پویایی در محیط آموزشی (با قابلیت ویرایش/ فایل Word) تعداد صفحات21