پیشگفتار
دنیای بانکداری سریعاً در حال تغییر است. امروزه برتری استراتژیک بانک‌ها از رشد و اندازه صرف به سوی تأکید بیشتر بر سودآوری، عملکرد و ایجاد ارزش دردرون مؤسسه تغییر جهت داده است. در این شرایط، اگر مدیران و کارشناسان بانک‌ها در نظر داشته‌باشند تصمیمیات مدیریتی مهمی آغازنموده، یا سیاست‌های صحیحی را اجرا کند، در بنیان‌گذاری فعالیت‌های بانکداری بیش از هر چیز نیازمند شناخت دانش روز و اتکای بر پایه‌های دقیق علمی هستند.با نگاهی به تحولات اقتصادی جامعه، به ویژه طی چند سال اخیر، به خوبی می‌توان دریافت که اقتدار و یکه‌تازی نظام بانکی دولتی کشور در عرصه اقتصاد تدریجاً و بنابر ضرورت‌ها و الزامات داخلی و بین‌المللی در حال کاهش است. این اقتدار که البته آثار مطلوب و نامطلوبی را نیز به همراه داشته، عمدتاً محصول ضرورت‌ها، طرز تفکرو نگرش حاکم بر فضای اقتصادی کشور در سال‌های نخست پیروزی انقلاب اسلامی بود، که نمود آن در قانون ملی شدن بانک‌ها، لایحة قانونی اداره امور بانک‌ها و قانون عملیات بانکی بودن ربا متبلور گردید.
در شرایط کنونی و متأثر از الزامات داخلی و بین‌المللی و فضای رقابتی حاکم بر اقتصاد جهانی، انجام برخی اصلاحات اساسی و ساختاری در قوانین و مقررات و نحوة فعالیت بانکهای کشور اجتناب‌ناپذیر است. تلاش برای پیوست به سازمان تجارت جهانی (WTO)،توجه به خصوصی‌سازی و کاهش نقش تصدی‌گری دولت در فعالیت‌های اقتصادی، صدور مجوز افتتاح بانکهای خصوصی و مؤسسات پولی و مالی غیربانکی، اصلاح قانون جذب سرمایه‌گذاری خارجی، یکسان‌سازی نرخ‌ارز، اجماع اراده مقامات ارشد اقتصادی و بانکی کشور در تدوین پروژه اصلاحات راهبردی برای اصلاح ساختار نظام بانکی کشور، تغییر نگرش به بانک به عنوان یک بنگاه اقتصادی و توجه به رعایت نسبت‌ها و استانداردهای ناظر بر عملیات بانکداری بین‌المللی از جمله نسبت کفایت سرمایه و اهمیت دادن به مفاهیمی نظیر: رمیک، بهره‌وری، کارایی، اثربخشی، سودآوری و مدیریت و بهینه منابع و مصارف در فعالیت‌های بانک جملگی در این راستا بوده است.
با پولی شدن اقتصادها، اهمیت و نقش سیاست‌های پولی، ارزی و بانکداری در کشورها روزافزون گردیده است. سیاست پولی به دلیل اثراتی که بر حجم پول و تقاضای کل ودر نتیجه در اقتصاد دارد و بانکداری به جهت نقشی که در هدایت نقدینگی و خلق اعتبار در جامعه دارد و همچنین ارز به لحاظ تأثیری که بر بازرگانی ملی و بین‌المللی و تراز پرداخت‌های خارجی کشورها حائز اهمیت میباشد.
امروزه پول و بانکداری از جمله مهمترین موضوعات اقتصادی دردنیا میباشند، اهمیت مطالعه پول و بانک اقتصاد را دردونکته می‌بایستی جستجونمود: اولاً پول و بانکداری با توجه به ارتباط نزدیکی که با تغییرات حجم پول، تورم، بیکاری، تحولات اقتصادی دارد، دارای اهمیت است.
ثانیاً از آنجا که در رابطة با موضوعات مختلف اقتصادی، جواب مطلق و شخصی در بین کارشناسان و متخصصین اقتصادی وجود ندارد، دارای اهمیت میباشد.
تولد پول:
باتوجه به مشکلات مبادلات پایاپای که جوامع مختلف با آن مواجه‌بوده‌اند، ملاحظه گردید یک چنین سیستمی کارایی لازم را در تجارت و مبادلات نداشته، موجب محدودیت‌هایی در توسعه و رشد اقتصادی جوامع بشری گردیده‌است. در نتیجه، این سیستم به دلیل مشکلات فراوانی که در مبادلات بوجود آورده بود به تدریج از بین رفت و یک اقتصاد پولی که در آن از مشکلات ناشی از سیستم پایاپای اثری نبود، جایگزین آن گردید.
در حقیقت پول از جمله مهمترین و مفیدترین ابداعات بشر میباشد.
«تکامل پول در طول زمان در واقع خلاصه‌ای از تاریخ مدنیت بشراست» .
تولد پول برای بشر دارای منافع زیادی بوده است. برای مثال پول به عنوان یک واحد شمارش باعث گردید تا چندگانگی قیمت بهحق در اقتصادهای ساده و کوچک که درآن‌ها تنها چند کالا تولید و مصرف میشود، از بین برود.
وظایف پول:
روش دقیقی که عمدتاً برای درک بعضی از پدیده‌های اقتصادی مورداستفاده قرار می‌گیرد و روش مناسبی هم میباشد، بررسی و تفکر در مورد جنبه مخالف آن پدیده است. این موضوع مطمئناً در مورد پول نیز صحت دارد. جنبه مخالف یک اقتصاد پولی، چیزی است که از آن به عنوان اقتصاد پایاپای یاد میشود، در یک چنین اقتصادی کالاها مستقیماً با کالاهای دیگر مبادله میشود.
به طور کلی برای پول چهار وظیفه اصلی در نظر گرفته میشود:
1 ) واسطة مبادله
2 ) وسیله سنجش ارزش (واحد شمارش)
(3 وسیله حفظ ارزش
(4 وسیله پرداخت‌های آتی
خواص مطلوب پول:
هر‌چیزی برای اینکه بتواند پول باشد، می‌بایستی حداقل دارای پنج خصوصیت به شرح زیر باشد:
(1 قابل حمل بودن
(2 بادوام بودن
(3 قابلیت تقسیم‌پذیری
(4 یکسان و متحدالشکل بودن
(5 قابلیت تشخیص
پول بانکی (تحریری):
منظور از پول بانکی (تحریری) همان بهره‌های حسابجاری در بانک‌ها میباشد. امروزه بخش مهمی از معاملات پول بانکی صورت می‌گیرد. هر اندازه کشوری پیشرفته‌تر باشد، استفاده از پول بانکی در آن بیشتر است. در کشور نیز استفاده از چک روزبه روز از اهمیت بیشتری برخوردار میگردد، به طوری که در سال 1374 نزدیک به 74 درصد حجم پول را سپرده‌های حسابجاری تشکیل داده است.
از این جهت حسابجاری پول محسوب میشود که همان وظایف پول را انجام می‌دهد. مردم و شرکتها می‌توانند بیشتر پرداخت‌های خویش را با چک انجام دهند و همچنین تمام و یا بخشی از دارایی خود را به شکل سپرده جاری در بانک‌ها نگهداری کند و بالاخره مردم می‌توانند بدهیهای خود را که بابت خرید اتومبیل، خانه و... داشته‌اند بصورت ماهیانه وبا چک پرداخت نمایند. ملاحظه میشود که پول بانکی نه تنها قادر است کلیه وظایف پول را انجام دهد، بلکه به لحاظ هزینه چاپ اسکناس و نیز مشکلاتی که حمل و نقل آن دارد، برآن برتری نیز دارد.
چگونگی پیدایش و چاپ اسکناس در ایران:
اگر چه اولین پول رسمی کاغذی (اسکناس) بوسیله بانک شاهنشاهی در سال 1267 هجری شمسی در ایران متداول گردیده اما سابقه پول کاغذی در ایران بسیار قدیمی‌تر از این تاریخ میباشد.
نخستین پول رسمی کاغذی در ایران در تاریخ 1267 هجری شمسی از طرف ناصرالدین شاه قاجار، امتیاز تأسیس بانک شاهنشاهی و نیز نشر انحصاری اسکناس در ایران به صورت شصت سال به یک نفر تبعه انگلیس به نام بارون جولیوس دورویتر اعطاگردید.
در امتیاز نامه بانک دربارة نشر اسکناس چنین آمده است. و بانک شاهنشاهی بانکی است دولتی حق مانع‌الغیر نشر بلیط‌های بانک بی‌اسم خواهد داشت که به محض رؤیت قابل‌الادا خواهد بود.1
نکتة حائز اهمیت آن است که وجوه اسکناس‌های بانک شاهنشاهی فقط در تبعه‌های محل صدور آن قابل پرداخت بود.
1) تاریخچه اسکناس در ایران و مقرارت قانونی آن، ص1.
بانک ملی و انحصار نشر اسکناس:
پس از تأسیس بانک ملی ایران و با توجه به علاقة تودة مردم مبنی بر انتقال حق انحصاری اسکناس از بانک شاهنشاهی به بانک ملی، دولت وقت برای بازخرید حق انتشار اسکناس، با بانک شاهنشاهی وارد مذاکره گردیدو نتیجة آن تصویب ضمیمه پنجم امتیاز نامه توسط مجلس و مبادله آن بین دولت و بانک مزبور بود. بر اساس بخشی از مواد 1 و2 قانون مذکور، بانک شاهنشاهی از حق انحصاری نشر اسکناس در ایران صرف‌نظر کرد و متعهد گردید که تحت نظارت مأمور عالی رتبه دولت ، تا آخر خرداد ماه 1310وجه اسکناس‌های خود را به مراجعین ودر صورت عدم مراجعه دارندگان، به دولت ایران بپردازد.
حق انحصاری چاپ و نشر اسکناس توسط بانک ملی که از اسفند ماه 1310 در اختیار این بانک قرارگرفته بود، تا تأسیس بانک مرکزی در خرداد ماه 1339 ادامه داشت. در این سال با تصویب قانون بانکی و پولی کشور، بانک مرکزی ایران تشکیل گردیدو کلیة امور مربوط به چاپ و نشر و پشتوانه اسکناس به این بانک محول‌شد.
پول و اعتبارات و تفاوت آنها:
سؤالی که همیشه مطرح است، این است که آیا اعتبار هم پول است؟1 اگرکسی با کارت‌های اعتباری بتواند بنزین، موادغذایی و ... را خریداری نمایند، آیا کارت‌های
اعتباری پول نیست؟
از آنجایی که سؤال معقول است، لذا در خور یک پاسخ مناسب نیز میباشد. برای روشن‌شدن تفاوت بین پول و اعتبار باید گفت که پول نقدترین دارایی است که مردم بخشی از ثروت خود را به صورت آن نگهداری میکنند. از طرف دیگر اعتبار قدرت خریدی است که به وسیلة مؤسسات اعتباری در اختیار قرض‌گیرنده قرار می‌گیرد. در حقیقت بازار اعتباری، اعتبارات لازم را برای افرادی که تمایل به انتظار کشیدن برای
1 . Credit
خرید کالاها را در آینده ندارند، فراهم کرده و به آنها از طریق افزایش قدرت خرید، امکان خرید کالاهای بیشتر را در حال حاضرمی‌دهد.
در هر حال، اگر چه پول را اعتبار به یکدیگر مربوط بوده و اعتبار پایه بسیاری از پول‌های ما میباشد، اما این دو از نظرتحلیلی کاملاً بایکدیگر متفاوت بوده و در واقع باید گفت که اعتبار پول نیست، گرچه اعتبار منشاء سپرده‌های جاری است.
تعریف و اهمیت بانک در اقتصاد:
کلمه بانک از واژه ایتالیایی بانکا1 به معنی نیمکت، مشتق شده است. از آن جایی که صرافان ایتالیایی ابتدا در پشت نیمکت عملیات صرافی را انجام می‌دادند، بعدها نیز مؤسساتی که اینگونه معاملات را انجام می‌دادند، به نام بانک معروف گردیدند.
چگونگی پیدایش بانکداری در ایران:
به عقیدة بعضی از مورخین، اولین سکه در ایران به نام داریک ودر زمان هخامنشیان ودر دورة حکومت داریوش ضرب شده است. در دورة اشکانیان و ساسانیان نیز سکه‌هایی به نام درهم ضرب میشود اما این سکه‌ها رواج زیادی پیدا نکرد و بیشتر مبادلات بازرگانی درآن زمان با شمش زر و سیم صورت می‌گرفت.
از اواخر قرن دوازدهم هجری شمسی به بعد به تدریج از تعداد صرافان کاشته شد و فکر ایجاد بانک به روش جدید مطرح‌گردید.
در ایران بانک به صورت امروزی برای اولین بار در سال 1888 میلادی
(1267 هجری شمسی) تشکیل‌شد. در آن موقع « بانک شرق نزدیک» که یک مؤسسة انگلیسی بود و مرکز فعالیت ان درلندن و هندوستان قرارداشت، بدون اخذ مجوز از دولت موقت ایران اقدام به تأسیس چند شعبه ایران یعنی تهران، مشهد، اصفهان، شیراز، بوشهر،تبریزورشت نمود.
1. Banca
بانک ملی ایران:
فکر ایجاد بانک ملی ایران چندان تازه نیست. در سال 1258 هجری شمسی، یعنی تقریباً ده سال قبل از تشکیل بانک شاهنشاهی، پیشنهادی از طرف حاج‌محمد حسن امین‌دارالضرب که یکی از صرافان بزرگ ایران بود، به منظور ایجاد بانکی بزرگ با مشارکت دولت و ملت، تقدیم ناصرالدین شاه شده، که متأسفانه این پیشنهاد جامة عمل نپوشید و بانک شاهنشاهی ایران بصورت بانک دولتی در ایران مستقرشد.
تشکیل بانک ملی ایران تا سال 1307 به طول انجامید و پس از آنکه اساسنامه آن در تاریخ 30 خرداد 1307 به تصویب هیئت وزیران رسید، در 17 شهریور ماه 1307 به ریاست دکتر لیندن بلات که از اتباع آلمان بود، بدون هر گونه تشریفات شروع به کارکرد. سرمایه اولیه بانک 20 میلیون ریال تعیین گردیده بود که فقط 8 میلیون ریال آن پرداخت شده بود.
سرمایة بانک تا سال 1314 همان مبلغ 20 میلیون ریال ثابت باقی ماند، تا اینکه در این سال سرمایه بانک به 300 میلیون ریال افزایش یافت. در مهرماه 1331 از محل اندوختة سرمایه بانک مجدداً به 2 میلیارد ریال افزایش داده‌شده و بالاخره در سال 1350 سرمایه بانک از محل اندوخته‌ها تا 3 میلیارد ریال افزوده شد.
بانکهای خصوصی:
اولین بانک خصوصی در ایران که با استفاده از قانون تجارت و به شکل شرکت سهامی در بهمن ماه 1328 بوجودآمد، بانک بازرگانی بود. در حقیقت تأمین این بانک طلیعه‌ای بر تأسیس دیگر بانکهای خصوصی در کشور بود. بویژه آنکه انحلال بانک شاهنشاهی در ایران زمینه را برای توسعه بانکهای ایرانی فراهم نمود، به طوری که تنها در فاصله میان برچیده‌شدن شعب بانک انگلیس در ایران و خاورمیانه مردادماه 1331 تا پایان سال 1331 چهار بانک خصوصی صادرات تهران، بیمه بازرگانان و بانک پارسی تأسیس گردید.
بانکداری پس از انقلاب اسلامی:
در سال‌های پس از انقلاب اسلامی، به منظور حفظ حقوق و سرمایه‌های ملی و به کار انداختن چرخ‌های تولیدی کشور و نیز تضمین سپرده‌ها و پس‌اندازهای مردم در بانک‌ها و همچنین اسلامی کردن فعالیت بانک‌ها در کشور را حذف بهره یا ربا از سیستم بانکی اقداماتی صورت گرفته است.
فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد
تعداد صفحات این مقاله 33 صفحه
پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید
دانلود مقاله پول و بانکداری
