چکیده:
شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران نقش چشمگیری در بازار سرمایه و اقتصاد کشور ایفا می‌نمایند، سرمایه‌گذاران در این شرکتها می‌بایست عوامل متعدد تاثیرگذار بر آنها را ارزیابی نمایند. البته این شناسایی و ارزیابی و در نتیجه رتبه‌بندی شرکتها مستلزم بکارگیری سرعت و دقت لازم میباشد چرا که در جهان امروزی فرایند تصمیم‌گیری شتاب زیادی به خود گرفته است. فرایند تحلیل سلسله مراتبی که در این تحقیق در خصوص آن بحث شده است، یکی از معروفترین فنون تصمیم‌گیری است که در آن همه معیارهای کمی و کیفی که در اخذ تصمیم بکار می‌روند، در نظر گرفته شده است.
1_این فرایند با انجام یکسری مقایسات زوجی انجام گرفته 2_این مقایسات وزن هر یک از فاکتورها را در راستای گزینه‌های رقیب مشخص می‌سازد. 3 _در نهایت منطق AHP به گونه‌ای مقایسات زوجی را با همدیگر تلفیق می‌سازد که تصمیم بهینه حاصل آید.. 4_میزان اعتبار مقایسات از طریق نرخ سازگاری مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. برای انتخاب چند نسبت از بین نسبتهای ارائه شده از تکنیک تجزیه عاملی استفاده.میشود. رتبه‌بندی شرکتها با استفاده از مقایسات زوجی انجام میشود
- مقد مه
آنچه مسلم است تصمیم گیری جزء لاینفک مدیریت است و به قول برخی بزرگان علم مدیریت از جمله هربرت سایمون تصمیم گیری جوهر و اساس مدیریت تلقی می¬شود. اگر تصمیم¬گیری را یک دانش و شیوه¬های آن را فن یا هنر بدانیم بطور قطع اطلاعات نقطه شروع و موجد این دانش است که می¬توان گفت اطلاعات و تصمیم گیری دو روی یک سکه¬اند.
بطور کلی هر تصمیم¬گیری مبتنی بر یک سری اطلاعات، راه حل¬ها، گزینه-ها و نهایتاً انتخاب بهینه است و از آنجا که معمولا با پیش¬بینی توام است از اهمیت برخوردار نیست و با مخاطراتی همراه است. لیکن توانایی تصمیم گیران در استفاده از روشهای مناسب و تجزیه و تحلیل دقیق اطلاعات موثق می¬تواند این پیامدها را به حداقل برساند و در این راستا رتبه¬بندی از روشهای بسیار کار آمد بوده و تحلیل سلسله مراتبی یکی از این تکنیکها می¬باشد.
نکته دیگر در سرمایه گذاری سهام این است که تصمیم گیری تنها براساس یک معیار نمی¬تواند بهینه و مطلوب باشد، بلکه بایستی از چندین معیار بطور مشترک استفاده کرد. این معیارها می¬توانند کمی یا کیفی باشند. برای حل تصمیم گیری در این مسایل بهتر است از مدل¬های تصمیم¬گیری چند معیاره که می¬توانند معیارهای کمی و کیفی را با هم تلفیق کنند استفاده شود. یکی از جامعترین مدل¬های تصمیم¬گیری چند معیاره فرآیند تحلیل سلسله مراتبی می¬باشد که در این تحقیق بکار رفته است.
کلید واژه‌ها:
تصمیم‌گیری چند معیاره – تحلیل سلسله مراتبی – مدل- رتبه‌بندی – تکنیک تحلیل عاملی
تعاریف عملیاتی:
_1مدل:چهارچوب صوری وغیررسمی تحلیلی است که می خواهد از پیجیدگی دنیای واقعی، خصوصیات یک نظام راجداکند وبرای درک رابطه رفتاری و نهادی آن نظام اهمییت اساسی دارد. (آذر، 1379،ص.13)
2- تحلیل سلسله مراتبی: نوعی از تجزیه و تحلیل سلسله مراتبی می¬باشد که در جهت تصمیم¬گیری مطلوب و بهینه و انتخاب یک گزینه با توجه به شاخصها و اولویتهای متفاوت کمک می¬نماید (اصغرپور 1377، 219)
3- تصمیم گیری چند معیاره: یکی از مدلهای تصمیم¬گیری می¬باشد که به تصمیم¬گیری¬های پیچیده معطوف می¬شود و در آن به جای استفاده از یک معیار سنجش بهینگی از چندین معیار سنجش بهینگی استفاده می شود. (اصغرپور، 1377، 290)
4- رتبه بندی: در لغت به معنی آراستن و به ردیف در آوردن است اما در بحث مالی یعنی مرتب کردن شرکتها براساس توانایی، کیفیت، کارایی و بهره¬وری است. (فرهنگ، 1371، 1801)
5- تکنیک تحلیل عاملی: تحلیل عاملی تکنیکی است که کاهش تعداد زیادی از متغیرهای وابسته به هم را به صورت تعداد کوچکتری از ابعاد پنهان یا مکنون امکان¬پدیر می¬سازد. هدف عمده آن رعایت اصل اقتصاد و صرفه¬جویی از طریق کاربرد کوچکترین مفاهیم تبیین کننده و به منظور تبیین مشترک در ماتریس همبستگی است.
رتبه‌بندی:
رتبه‌بندی در لغت به معنی آراستن و به ردیف درآوردن است اما در بحث مالی یعنی مرتب کردن شرکتها بر اساس توانایی، کیفیت، کارایی و بهره‌وری است. (فرهنگ، 1371، 1801)
اهمیت و مفهوم رتبه بندی:
یک فرض اساسی این است که در تحلیلها همه چیز نسبی است. به عنوان مثال دانستن این مطلب که یک سهم 20 میباشد. برای قضاوت در خصوص ارزش آن سهم کفایت نمی‌کند. اما دانستن این موضوع که شرکت مورد نظر در حدود میانگین بازار است و یا اینکه پایین‌تر از 40% از شرکتهای صنعت مربوطه میباشد در واقع موجب می‌گردد شکل خام به صورت اطلاعات مناسبی برای تصمیم‌گیری تبدیل شود.
رتبه‌بندی (در صنعت و یا کل بازار) یکی از راهکارهای دستیابی به مفهوم تبدیل اطلاعات خام به اطلاعات مناسب برای تصمیم‌گیری میباشد. رتبه‌بندی را می‌توان بر پایه پارامترهای مختلف که به عنوان عناصر تجزیه و تحلیل بنیادی هستند انجام داد.
- تاریخچه درجه‌بندی و رتبه‌بندی:
رتبه‌بندی یکی از خدمات بسیار مهمی است که شرکتها و موسسات خدمات مالی در جهت کاراتر کردن بازار اراق بهادار و ایجاد سلامت اقتصادی از طریق انتقال کارا و موثر وجوه پس‌انداز کنندگان و عرضه کنندگان وجوه به سوی متقاضایان وجوه سرمایه‌ای و همچنین اتخاذ تصمیمات مناسب ایفا می‌کنند. از زمان تاسیس نخستین موسسات رتبه‌بندی اعتباری در سال 1909 که با انتشار لیست رتبه‌بندی اوراق راه‌آهن آمریکا توسط جان مودیز آغاز به کار کرد، صنعت رتبه‌بندی به سرعت رشد کرده و جایگاه ویژه‌ای در بازارهای مالی به خود اختصاص داد است. امروزه بیش از 130 موسسه رتبه‌بندی اعتباری در سراسر دنیا رتبه‌بندی شرکتها، اوراق قرضه، اوراق بهادار با پشتوانه دارایی، اوراق تجاری، عرضه خصوصی سهام، گواهس سپرده، سهام ممتاز و ... را بر عهده دارند.
- درجه‌بندی و رتبه‌بندی در ایران:
با توجه به گستردگی بخش عمومی در اقتصاد کشور، میزان دخالت آن در فعالیتهای اقتصادی و غلبه سیستم بانکی – دولتی بر بازار مالی کشور، و تک محصولی بودن اقتصادی ملی و وابستگی آن به صادرات نفت خام و محدودیت انواع ابزارهای مالی، کمبود عرضه اوراق بهادار، و عدم وجود تقاضا برای اوراق، فقدان کارایی عملیاتی، سیستم اطلاع‌رسانی ناقص و نارسا در بورس و کمبود مقررات جهت جلوگیری از فریب‌کاری و ایجاد قیمت‌های کاذب و … از جمله دلایل عمده توسعه و گسترش بازار توسعه منسجم و به تبع آن موسسات خدمات مالی است. (ختایی، 1378، 211)
در ایران به علت انتشار اوراق قرضه، موسسه‌ای که وظیفه درجه‌بندی آنها را انجام دهد، وجود ندارد. تنها رتبه‌ای که از شرکتها انجام میشود، به وسیله سازمان مدیریت صنعتی است که این سازمان هر ساله (از سال1375) لیست صد شرکت برتر را تحت عنوان IMI-100 منتشر می‌کند. فهرست 100 شرکت برتر کسب و کار، قدرت انحصاری در بازار و توان اثرگذار شرکتها بر متغیرهای کشور از دیدگاه اقتصاد خرد تهیه میشود. در فهرست IMI-100 همانند فهرست 500 شرکت برتر (Fortune-500)، اصالت بر میزان فروش است. البته «اداره بررسیها و تحقیقات اقتصادی بورس اوراق بهادار تهران» بر پایه ترکیبی از قدرت نقدشوندگی سهام و میزان تاثیرگذاری شرکته بر بازار، و در چارچوب معیارهای سه گانه زیر، لیستی به نام «پنجاه شرکت فعالتر» بورس اوراق بهادار تهران ارایه می‌کند:
الف) میزان داد و ستد در تالار معاملات شامل:
1- تعداد سهام داد و ستد شده
2- ارزش سهام داد و ستد شده
ب) تناوب داد و ستد سهام در تالار معاملات شامل:
1- تعداد روزهای داد و ستد
2- دفعات داد و ستد انجام شده
پ) متغیرهای مقیاس نماگر تاثیرگذاری بر بازار شامل:
1- میانگین تعداد سهام منتشر شده
2- میانگین ارزش جاری سهام شرکت در دوره بررسی متضاد ارزیابی می‌شوند.
تصمیم گیری:
تصمیم‌گیری همواره فرایندی دشوار بوده تصمیم‌گیری را می‌توان طریقه عمل و یا حرکت در مسیر خاصی تعریف کرد که با تامل و آگاهانه از میان روشهای گوناگونی برای نیل به یک هدف مطلوب انتخاب شده است.
در فرایند تصمیم‌گیری انتخاب عواملی که بر ارزیابی راه‌حلها و انتخاب راه‌‌حل رضایت بخش موثرند از جمله گامهای اساسی به شمار می‌آید. معیارهایی که در اخذ تصمیم به کار می‌روند، عواملی هستند که انتخاب یک راه از میان راه کارهای مختلف در راستای نیل به هدف را میسر می‌سازند. بنابراین تصمیم‌گیری غالباً با توجه به معیارهای متعدد انجام می‌پذیرد.
- تصمیم‌گیری چند معیاره، (MCDM)
یکی از انواع مدلهای تصمیم‌گیری میباشد که به تصمیم‌گیریهای پیچیده معطوف می شود و در آن به جای استفاده از یک معیار سنجش بهینگی از چندین معیار سنجش بهینگی استفاده میشود. (اصغرپور، 1377، 20)
روشهای تصمیم‌گیری با معیارهای چندگانه، خود به دو گروه تقسیم می‌شوند:
1- تصمیم‌گیری با اهداف چندگانه (MODM)
2- تصمیم‌گیری با شاخصهای چندگانه (MADM)
تصمیم‌گیری با اهداف چندگانه (MODM)
در شرایط واقعی بسیار اتفاق می‌افتد که برای تصمیم‌گیرنده، تعریف یک هدف کلی بسیار مشکل است و مطلوب این است که در مسئله چند هدف تواماً تامین شود.
برای حل اینگونه مسائل روشهای تصمیم‌گیری با اهداف چندگانه مناسب خواهد بود. در این روشها باید محدودیتها و اهداف به صورت کمی تعریف شوند. برای حل مسائل MODM تکنیکهایی وجود دارد که برنامه‌ریزی آرمانی از مهمترین آنهاست.
- تصمیم‌گیری با شاخصهای چندگانه (MADM)
در مسائل تصمیم‌گیری با شاخصهای چندگانه معیارها با مشخصه‌ها هم به صورت کیفی و هم به صورت کمی بیان می‌شوند. در این گونه مسائل هر گزینه با چند مشخصه ارزیابی میشود و انتخاب گزینه از طریق تعیین سطح مورد نظر برای معیارها و یا از طریق مقایسات زوجی معیارها و آلترناتیوها صورت می‌گیرد. مسائل تصمیم‌گیری با شاخصهای چندگانه را می‌توان به صورت یک ماتریس که به ماتریس تصمیم معروف است،خلاصه نمود. در این روشها شاخصهای کیفی به اعداد کمی تبدیل می‌گردد و با مقایسه یکدیگر و تعیین اهمیت وارجحیت هر یک، گزینه بهتر انتخاب میشود. برای حل مسائل MADM تکنیکهایی وجود دارد که فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) از معروفترین آنهاست.
_فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) :
این روش بر اساس تحلیل مغز انسان برای مسائل پیچیده و فازی پیشنهاد گردیده است. این روش توسط پرفسور ساعتی در سال 1980 پیشنهاد گردید به طوری که کاربردهای متعددی از آن زمان تا کنون برای این روش مورد بحث قرار گرفته است. می‌توان گفت یکی از جامعترین سیستمهای طراحی شده برای تصمیم‌گیری با معیارهای چندگانه فرایند تحلیل سلسله مراتبی میباشد. زیرا این تکنیک امکان فرموله کردن مسئله را به صورت سلسله مراتبی فراهم می‌کند و همچنین امکان در نظر گرفتن معیارهای مختلف کمی و کیفی را در مسئله دارد این فرآیند گزینه‌های مختلف را در تصمیم‌گیری دخالت داده و امکان تحلیل حساسیت را تسهیل می‌نماید. همچنین میزان سازگاری و ناسازگاری تصمیم را نشان می‌دهد که از مزایای ممتاز این تکینک در تصمیم‌گیری چند معیاره میباشد.
- اصول فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (قدسی‌پور، 1385، 6)
پرفسور ساعتی (بنیان‌گذار این روش) چهار اصل زیر را به عنوان اصل فرایند تحلیل سلسله مراتبی بیان نمود و کلیه محاسبات، قوانین و مقررات را بر این اصول بنا نهاده است. این اصول عبارتند از:
1 اصل شرط معکوس (Reciprocal condition): اگر ترجیح عنصر A بر عنصر B برابر n باشد، ترجیح عنصر B بر عنصر A برابر خواهد بود.
اصل 2: اصل همگنی (Homogeneity):عنصر A با عنصر B باید همگن و قابل مقایسه باشند. به بیان دیگر برتری عنصر A بر عنصر B نمی‌تواند بی‌نهایت یا صفر باشد.
اصل 3: وابستگی (Dependency): هر عنصر سلسله مراتبی به عنصر سطح بالاتر خود می‌تواند وابسته باشد و به صورت خطی این وابستگی تا بالاترین سطح می‌تواند ادامه داشته باشد.
اصل 4: انتظارات (Expectations): هر گاه تغییری در ساختمان سلسله مراتبی رخ دهد پروسه ارزیابی باید مجدداً انجام گیرد.
- ویژگیهای فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (قدسی‌پور، 1385، 7)
پرفسور ساعتی در یکی از کتابهای خود تحت عنوان تصمیم‌گیری برای مدیران که در سال 1990 به چاپ رسانده است، ویژگیهای فرایند تحلیل سلسله مراتبی را به شرح زیر بیان می‌کند:
1- یانگی و یکتایی مدل (Unity ب): فرایند تحلیل سلسله مراتبی یک مدل یگانه، ساهد و انعطاف‌پذیر رای حل محدوده وسیعی از مسایل بدون ساختار است که به راحتی قابل درک برای همگان میباشد.
فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد
تعداد صفحات این مقاله 13 صفحه
پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید
دانلود مقاله کاربرد مدل AHP برای خرید بهینه سهام در بورس اوراق بهادار تهران