تعریف تذهیب :
در فرهنگ های فارسی تعریفی دقیق از تذهیب وجود ندارد ؛ در لغت نامه ها ، تذهیب راز گرفتن و طلا کاری دانسته اند ، اما این هم تمام معنای تذهیب نیست. در دایره المعارف های فارسی نیز تعریف هایی از تذهیب آمده است که به شیوه های تذهیب در یک دوره ی خاص از تاریخ ، تعلق دارد .
به هر حال ، تذهیب را می توان مجموعه ای از نقش های بدیع و زیبا دانست که نقاشان و مذهبان برای هر چه زیبا کردن کتاب های مذهبی ، علمی ، فرهنگی ، تاریخی ، دیوان اشعار ، جنگ های هنری و قطعه های زیبای خط به کار می برند .
تذهیب چنان که گفته اند از لغت عربی « ذهب » یعنی طلای مشتق شده و عبارت است از طرح و تنظیم و ظریف و چشم نوازی نقوش و نگاره های گیاهی و هندسی در هم تنیده و پیچان که با چرخش های تند و کند و گردش های موزون و مرتب و خطوط سیال و روان نقش شده باشند . چون در آغاز شکل گیری این هنر از همان قرون اولیه اسلامی ، رنگ غالب و عمده در رنگ آمیزی این گونه نقش ها رنگ طلا بوده است ، واژ] ی تذهیب بدان اطلاق شده . هر چند دیگر رنگ ها چون لاجورد و در دوران بعدی آبی و شنجرف و سبز و فیروزه ای نیز کنار رنگ طلا جا گرفته اند .
اینک برای نمونه برخی از این گونه نقوش یافته شده بر اشیاء و آثار به دست آمده فهرست وار ذکر می شود :
1) قطعه گچ بری شده یا نقشی شبیه گردش های اسلیمی و سرشاخه ها ،متعلق به دوره ی ساسانی مکشوفه در دامغان که هم اینک در موزه ی ملی ایران ( ایران باستان) محفوظ است .
2) تزئینات و نگاره های گچ بری روی ستون ، دوران ساسانی – موجود در موزه ی ملی ( ایران باستان)
3) نقوش و طرح های برجسته روی سرستون ، گلدان های بزرگ و پایه ستون های سنگی در طاق بستان کرمانشاه از یادگارهای دوره ی ساسانی موجود در موزه ی ایران باستان و قطعاتی در محوطه ی جلوی طاق بستان
4) طرح های مربوط به قسمتی از پلکان کاخ تچر ( کاخ داریوش) ، دوره ی هخامنشی در تخت جمشید و موزه ی ملی
5) بشقاب نقره ساسانی قلمزنی با نقش های اسلسمی شبیه اسلیمی های دهان اژدر ، باز یافته از عهد ساسانی ( در همدان )
6) بشقاب نقره کندهکاری ( قلمزنی) با طرح کامل اسلیمی ، موزه ی آرمیتاژ و چند بشقاب نقره ای محفوظ در موزه ی ایران باستان
پیشینه ی تذهیب :
پیشینه ی آذین تذهیب در هنر کتاب آرائی ایران ، به دوره ی ساسانی می رسد . بعد از نفوذ اسلام در ایران ، هنر تذهیب در اختیار حکومت های اسلامی و عرب قرار گرفت و هنر اسلامی نام یافت . در دوره ی سلجوقی ، مذهبان آرایش قرآن ها ، ابزار و ادوات ، ظرف ها ، بافته ها و بناها را پیشه ی خود ساختند و چندی بعد ، در دوره ی تیموری این هنر به اوج خود رسید و زیباترین آثار تذهیب شده به وجود آمد.
در دوره ی صفوی ، نقاشی ، تذهیب و خط در خدمت هنر کتاب آرائی قرار گرفت و آثاری به وجود آمد که زینت بخش موزه های ایران و جهان است .
مکتب های تذهیب :
تذهیب همجون نقاشی ، دارای مکتب ها و دوره های خاص است ؛ چنان که می توان از مکتب های سلجوقی ، بخارا ، تیموری ، صفوی و قاجار سخن گفت .
در واقع ، رنگ ها ، روش قرار گرفتن نقش ها در یک صفحه ی تذهیب و تنظیم نقش ها ، در مکتب های مختلف ، با یکدیگر متفاوت است . برای نمونه ، تذهیب در مکتب بخارا به آسانی از تذهیب در دیگر مکتب ها باز شناخته می شود . در مکتب بخارا از رنگ های زنگار ، شنگرف ، سورنج و سیاه استفاده می شده است ؛ در صورتی که در مکتب های دیگر ، این رنگ ها به این ترتیب ، کاربرد نداشته اند .
به هر حال ، تذهیب های دوره های مختلف ، بیان کننده ی حالات و روحیات آن دوره ها هستند :
تذهیب های سده ی چهارم ه.ق ساده و بی پیرایه ، سده های پنجم و ششم ه.ق متین و منسجم ، سده ی هشتم ه.ق پر شکوه و نیرومند و سده های نهم و دهم ه.ق ظریف و تجملی و تزئینب هستند .
بررسی آثار تذهیب شده در دوره های گذشته ، بر تأثیر فراوان هنر تذهیب ایران در دیگر کشورها – هند ، ترکیه ی عثمانی و کشورهای عربی – حکایت دارد . هنرمندانی که در اوایل دوره ی صفویه از ایران به هند مهاجرت کردند ، بنیانگذار مکتب تقاشی ایران و هند شدند و آثاری بزرگ از خود به جا گذاردند . آثار به جا مانده از مکتب مغولی هند که در نوع خود بی مانند است بر این واقعیت حکایت دارد که این مکتب تداوم مکتب نقاشی ایران هند است .
در ترکیه ی عثمانی ، هنرمندان مذهب زیاد جلوه نکردند و اگر این هنر ، در آن سرزمین رشدی کرد ، به خاطر هنرمندان ایرانی بود که با مهاجرت به ترکیه ی عثمانی ، بنیانگذار مکتب هنری در آن دیار شدند . در کشورهای عربی نیز ، به سبب بازگشت هنرمندان ایرانی از آن کشورها ، هنر تذهیب اوجی نیافت .
در واقع ، هنر تذهیب ایران در دنیا یگانه است . در اروپا ، به نوعی از آذین و آرایش تذهیب می گویند و تذهیب ایرانی را با آن مقایسه می کنند ؛ اما تذهیب اروپایی با تذهیب به شیوه ی ایرانی ، به طور کلی فرق دارد .
آذین های تذهیب اروپایی از ساقه ی درختی مانند مو و برگ های رنگین تشکیل شده است و در کنار آنها ، گاهی پرندگان ، حیوان ها ، صورت های مختلف انسان و مناظر طبیعی را می توان دید .
واژگان تذهیب:
þ ابرک :
ابرک دایره های کوچک و به هم پیوسته است که در کناره ی شفحه ی کاغذ نقاشی می شود و شکل ابر کوچکی را نمودار می سازد .
þ اسلیمی ( اسلامی ) :
اسلیمی تداوم هنر نقاشی دوره ی ساسانی و تکامل آن در دوره ی هنر اسلامی است . با نفوذ اسسلام در ایران ، و کتاب های مذهبی اسلامی با نقش های اسلیمی رواج یافت .
þ بند اسلیمی :
بند اسلیمی همان بند رومی را گویند که به هم وصل می شود و زیبایی خاصی دارد .
þ تاج :
تاج طرحی است در بالی صفحه ی تذهیب که شکل تاج دارد و به گونه های مختلف است . از تمامی و یا نیمی از طرح تاج در تزئین سرلوحه ی کتاب ها استفاده می شود و نیم تاج ، همان طور که از نامش بر می آید ، 2/1 تاج است که در یک صفحه طراحی می شود .
þ ترصیع :
ترصیع به معنای گوهر نشاندن است و در تذهیب ، با نشاندن جواهر در جای گل و بوته ، صفحه های تذهیب را به زیباترین شکل آذین می کنند . به صفحه ای که به صورت ترصیع تذهیب شده است مرصع گویند .
þ ترنج :
ترنج طرح بدیع از دایره یا بیضی است که با نقوش اسلامی و ختایی ترسیم شده. ترنج معمولاً در وسط یک طرح تذهیب جای می گیرد یا می توان گفت ترنج نقشی است که از بند و شاخه ی اسلیمی و به اندازه های بزرگ ، متوسط و کوچک تشکیل می شود . ترنج ، گاه در حاشیه و گاه در سرلوحه ی صفحه های مذهب قرار می گیرد و نام هایی متفاوت می یابد . نصف یک ترنج را نیمه ترنج می گویند که جدا از ترنج و سر ترنج در بالا و یا پایین آنها و سر ترنج ، ترنجی بسیار کوچک است که در بالای ترنج اصلی قرار می گسرد و با یک خط کوتاه به ترنج اصلی وصل می شود و یا نقوشی است به شکل لوزی کنگره دار که بالا و پایین ترنج ترسیم می شود ( با همان نقوش ترنج ) غالباً سر ترنج در نقش قالی بیشتر مطرح و طراحی می شود .
شامل 15 صفحه Word
دانلود تحقیق هنر تذهیب
